Analizy prawne

Już ponad rok temu weszła w życie ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. z 2020 r. poz.1062 t.j.). Ustawa nakłada na podmioty publiczne szereg wymagań związanych z zapewnieniem ułatwień osobom ze szczególnymi potrzebami oraz wiele innych obowiązków z tym związanych.

Na wstępie wypada wskazać, jakich podmiotów w ogóle dotyczy przywołana ustawa. Zgodnie z art. 1 ust. 1 Ustawa określa środki służące zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oraz obowiązki podmiotów publicznych w tym zakresie. Z kolei przez owe podmioty publiczne, zgodnie z art. 3, należy rozumieć:

1. jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy o finansach publicznych;
   
2. inne, niż określone w pkt 1, państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,
   
3. inne, niż określone w pkt 1, osoby prawne, utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w pkt 1 i 2, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:
   
   1. finansują je w ponad 50% lub
   2. posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub
   3. sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
   4. mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego,
4. związki podmiotów, o których mowa w pkt 1 i 2, lub podmiotów, o których mowa w pkt 3.

Do kategorii podmiotów publicznych zaliczane będą zatem wszelkiego rodzaju organy administracji publicznej, zarówno centralnej, jak i samorządowej, ale także spółki komunalne oraz spółki z udziałem Skarbu Państwa o ile zostały utworzone w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, niemających charakteru przemysłowego ani handlowego.

Ogólne obowiązki płynące z ustawy dotyczą przede wszystkim zapewniania równego dostępu i korzystania z szeroko rozumianych usług podmiotów publicznych, w szczególności przez uwzględnianie ich potrzeb w planowanej i prowadzonej przez ten podmiot działalności oraz usuwanie barier, a także zapobieganie ich powstawaniu. Przy tym przez owe bariery rozumie się nie tylko utrudnienia związane z architekturą budynków, ale także przeszkody cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne.

Ustawodawca, w art. 6 omawianej ustawy, określił elementarne wymagania, jakie zostały postawione podmiotom publicznym. I tak, podmioty te obowiązane są między innymi do: (i) zapewnienia wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków, (ii) instalacji urządzeń lub zastosowania środków technicznych i rozwiązań architektonicznych w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń (z wyłączeniem pomieszczeń technicznych), (iii) zapewnienia informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy, (iv) zapewnienia wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego, (v) zapewnienia na stronie internetowej danego podmiotu informacji o zakresie jego działalności - w postaci elektronicznego pliku zawierającego tekst odczytywalny, nagrania treści w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania, (vi) zapewnienia, na wniosek osoby ze szczególnymi potrzebami, komunikacji z podmiotem publicznym w formie określonej w tym wniosku.

Przy czym, jeżeli dany podmiot publiczny nie jest w stanie, ze względów prawnych lub technicznych, spełnić minimalnych wymogów, to obowiązany jest zapewnić alternatywne sposoby zapewnienia dostępności, o których mowa w art. 7 ustawy, takie jak chociażby zapewnienie wsparcia innej osoby lub wsparcia technicznego z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Za przykład obiektywnych względów, ze względu na które nie można spełnić wymagań określonych w art. 6 wskazuje się m.in. objęcie budynku ochroną konserwatora zabytków.

Przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne są obowiązane raportować o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Istotnym środkiem w zapewnieniu realizacji wymogów związanych z dostępnością jest także obowiązek sporządzania raportu o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w danym podmiocie. Raport ów zawiera informacje w zakresie spełniania przez dany podmiot minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 oraz w każdym przypadku zapewnienia dostępu alternatywnego zgodnie z art. 7 - analizę uzasadniającą brak zapewnienia dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami. Co za tym idzie podmioty publiczne, stosujące alternatywne metody zapewnienia dostępności będą obowiązane uzasadniać takie działania.

Raport musi być sporządzany raz na cztery lata, do dnia 31 marca danego roku i opublikowany na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej, a jeżeli podmiot nie ma Biuletynu Informacji Publicznej - na jego stronie internetowej. Raport przekazuje się, w przypadku podmiotów o zasięgu ogólnokrajowym, ministrowi właściwemu do spraw rozwoju regionalnego, którym obecnie jest Minister Funduszy i Polityki Regionalnej, a w przypadku pozostałych podmiotów, takich jak chociażby jednostki samorządu terytorialnego, czy spółki z ich udziałem – właściwemu miejscowo wojewodzie. Co istotne, zgodnie z art. 58 omawianej ustawy, pierwsze raporty muszą zostać sporządzone i przekazane do dnia 31 marca 2021 r.

Kolejnym bardzo istotnym obowiązkiem związanym z zapewnianiem dostępności jest wymóg powołania koordynatora do spraw dostępności, o którym mowa w art. 14 ustawy. Obowiązkiem tym nie zostały jednak objęte wszystkie podmioty publiczne w rozumieniu ustawy, ale tylko ich szczególna kategoria, do której zaliczone zostały organy władzy publicznej, w tym organ administracji rządowej i samorządowej, organ kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały. Obowiązek powołania koordynatora nie dotyczy zatem spółek komunalnych, ale dotyczy gmin.

Do zadań koordynatora należy: (i) wsparcie osób ze szczególnymi potrzebami w dostępie do usług świadczonych przez dany podmiot; (ii) przygotowanie i koordynacja wdrożenia planu działania na rzecz poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 6; (iii) monitorowanie działalności podmiotu w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Podmiot obowiązane do wyznaczenia koordynatora muszą opublikować jego dane kontaktowe oraz treść wspominanego powyżej planu na swoim Biuletynie Informacji Publicznej, a jeżeli dany podmiot nie ma strony podmiotowej BIP - na jego stronie internetowej.

Finalnie, w kontekście zapewnienia dostępności, warto także wspomnieć o instrumencie, który zostanie wprowadzony w życie dopiero z dniem 9 września 2021 r. Ustawodawca, celem zapewnienia realizacji dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, wprowadził możliwość dochodzenia przysługujących im uprawnień. Zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy, osoby ze szczególnymi potrzebami, po wykazaniu interesu faktycznego, mają prawo wystąpić z wnioskiem o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej. Zapewnienie określonego rodzaju dostępności, będącej przedmiotem takiego wniosku, musi nastąpić w terminie 14 dni, a w przypadku gdy nie jest to możliwe – w terminie dwóch miesięcy.

W przypadku gdy podmiot publiczny nie zapewni dostępności, zgodnie z wnioskiem, wnioskodawcy przysługiwać będzie skarga na brak dostępności, którą będzie można wnieść do Prezesa Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Ten z kolei, w drodze decyzji, będzie mógł orzec o obowiązku zapewnienia danego rodzaju dostępności przez podmiot publiczny, którego dotyczyć będzie skarga, lub odmówić nakazania zapewnienia dostępności w przypadku, gdy skarga jest niezasadna. Celem wyegzekwowania tak orzeczonego obowiązku zapewnienia dostępności, organ egzekucyjny będzie mógł nałożyć na zobowiązany podmiot publiczny grzywnę w celu przymuszenia.

Za koordynację wdrożenia omawianej ustawy oraz, ogólnie rzecz biorąc, za zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami odpowiada wspomniany wcześniej Minister Funduszy i Polityki Regionalnej przy udziale powołanej ustawą Rady Dostępności – organu opiniodawczo-doradczego w sprawach dostępności. To właśnie na stronie internetowej Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej znaleźć możemy poradnik, dotyczący tego, jak wdrażać poszczególne rozwiązania przewidziane ustawą (https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-europejskie-bez-barier/dostepnosc-plus/ustawa-o-dostepnosci/).

Warto także zwrócić uwagę na przepisy przejściowe ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. I tak chociażby w art. 35 możemy znaleźć cel, w jakim utworzono Fundusz Dostępności. Fundusz ten, który obsługiwany będzie przez Bank Gospodarstwa Krajowego będzie m.in. udzielał pożyczek na dostosowanie budynków użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnictwa wielorodzinnego do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami.

Z kolei, zgodnie z art. 5 ust. 7 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, zmienionym na mocy art. 42 omawianej ustawy, gminy organizujące konkursy na inicjatywy z tzw. budżetu obywatelskiego muszą pamiętać, żeby podczas oceny projektów uwzględniać projektowanie uniwersalne.

Nadto, art. 52 ustawy wprowadził zmiany w zakresie udzielania zamówień publicznych na wykonywanie publicznego transportu zbiorowego. Zgodnie z art. 21 ust. 1a ustawy z dnia z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, w specyfikacji istotnych warunków takich zamówień uwzględnić należy konieczność zapewnienia w środkach transportu rozwiązań technicznych służących zapewnieniu ich dostępności dla osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej zdolności ruchowej.

Ustawa wprowadza zatem dość szeroki katalog obowiązków, z którymi warto się zapoznać chociażby dlatego, że lista podmiotów zobowiązanych do przystosowania się do omówionych wymagań jest bardzo długa i zawiera jak wspomniano nie tylko urzędy administracji publicznej ale także m.in. spółki kontrolowane przez jednostki samorządu terytorialnego.