Zasady ustalania wynagrodzeń organów spółek komunalnych zostały określone w ustawie z dnia 9 czerwca 2016 r. o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami (nowa ustawa kominowa). Przestrzeganie tych zasad było na przestrzeni lat 2018-2024 przedmiotem licznych kontroli przeprowadzanych przez NIK. Jak wynika z ponad trzydziestu wystąpień pokontrolnych przeanalizowanych przez Kancelarię, NIK stwierdziła naruszenie przepisów o wynagrodzeniach członków organów spółek komunalnych oraz ustaw okołobudżetowych w ponad połowie z nich, za każdym niemal razem zobowiązując członków organów do zwrotu części wynagrodzeń uznanych za nienależnie pobrane.
Powszechną praktyką w spółkach komunalnych jest ustalanie części stałej wynagrodzeń członków zarządu oraz wynagrodzeń członków rady nadzorczej jako iloczynu przyjętych w konkretnej spółce mnożników oraz podstawy wymiaru, rozumianej jako wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego, zgodnie z obwieszczeniami Prezesa GUS. Dotychczas NIK stała na stanowisku, że takie rozwiązanie jest nieprawidłowe.
Przykład:
„Część stałą wynagrodzenia Prezesa Zarządu ustala się jako iloczyn podstawy wymiaru, rozumianej jako wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego (zgodnie z obwieszczeniami Prezesa GUS) oraz mnożnika 3. Wysokość części stałej wynagrodzenia ulega corocznej zmianie z mocą obowiązującą od dnia 1 lutego, stosownie do ogłoszonej przez Prezesa GUS wysokości podstawy wymiaru”.
W ocenie NIK, nieprawidłowość powyższego zapisu wynikała z faktu zamrażania (kolejnymi ustawami okołobudżetowymi) podstawy wymiaru w rozumieniu definicji legalnej z art. 1 ust. 3 pkt 11 nowej ustawy kominowej, na poziomie z czwartego kwartału roku 2016.
Warto zauważyć, że art. 4 ust. 1 nowej ustawy kominowej wskazuje, iż uchwały w sprawie wynagrodzeń winny wskazywać określoną kwotowo wysokość wynagrodzeń członków organów spółki, zatem użycie w nich samego algorytmu wyliczenia wynagrodzenia może faktycznie budzić zastrzeżenia.
Nie na tym jednak polegały zarzuty kontrolerów. Upraszczając: zgodnie ze stanowiskiem NIK, ponieważ wysokość podstawy wymiaru pozostawała zamrożona, niedopuszczalna była automatyczna waloryzacja wynagrodzeń.
W wyniku kontroli w spółce komunalnej będącej klientem Kancelarii, przeprowadzonej w pierwszej połowie 2024 roku, wydane zostało wystąpienie pokontrolne, stwierdzające nieprawidłowości dotyczące przestrzegania przepisów o zasadach wynagradzania członków zarządu oraz rady nadzorczej, co – w ocenie NIK – miało wpływ na wypłacanie zawyżonych wynagrodzeń członkom tych organów. W rezultacie, NIK negatywnie oceniła kontrolowaną działalność spółki. Dodatkowo, spółka została zobowiązana do podjęcia działań mających na celu zwrot zawyżonych wynagrodzeń. Nieprawidłowości stwierdzone przez NIK dotyczyły w szczególności właśnie corocznej automatycznej waloryzacji wynagrodzeń związanych z ogłaszanymi corocznie przez Prezesa GUS, coraz wyższymi wynagrodzeniami za IV kwartał kolejnych lat.
Nie zgadzając się ustaleniami kontroli, Spółka złożyła zastrzeżenia, w których wniosła o zmianę ocen kontrolowanej działalności.
W drodze uchwały Komisji Rozstrzygającej podjętej we wrześniu bieżącego roku, NIK zmieniła wydane wystąpienie pokontrolne w ten sposób, że w całości przychyliła się do wniosków zawartych w złożonych zastrzeżeniach, co stanowi konsekwencję przyjęcia odmiennej niż dotychczas interpretacji przepisów ustawy kominowej. Tym samym za prawidłowe uznano odwołanie się przez spółkę przy ustalaniu waloryzowanych wynagrodzeń jej organów bezpośrednio do wskaźnika ogłaszanego przez Prezesa GUS.
Oznacza to, że definicja legalna (ustawowa) podstawy wymiaru pozostaje istotna jedynie w kontekście ustalenia ustawowych ram wynagrodzeń (przede wszystkim maksymalnego dopuszczalnego wynagrodzenia). Rzeczywiste wynagrodzenie członków organów spółek komunalnych może natomiast być ustalane swobodnie – pod warunkiem, że mieści się we wspomnianych ramach. W szczególności nie istnieje obowiązek precyzowania, w jaki sposób oblicza się wynagrodzenie, gdyż zarówno w przypadku członków zarządu, jak i członków rad nadzorczych, wystarczające jest wskazanie konkretnej kwoty.
Należy w konsekwencji odróżnić funkcję definicji legalnej podstawy wymiaru (zawartej w nowej ustawie kominowej) od tej wprowadzanej w drodze uchwał kształtujących wynagrodzenia organów spółek komunalnych. Z brzmienia przykładowego zapisu wynika, że nie odwołuje się on do definicji legalnej (ustawowej) podstawy wymiaru, ani w ogóle do nowej ustawy kominowej – a wprost do wskaźnika publikowanego przez Prezesa GUS jako elementu kalkulacji waloryzowanego corocznie wynagrodzenia członków organów spółki. Przykładowy zapis zawiera zatem prawidłową klauzulę waloryzacyjną.
Z uwagi na uznanie przez NIK argumentacji przedstawionej w zastrzeżeniu do wystąpienia pokontrolnego za prawidłową, należy wyciągnąć wniosek, że waloryzacja wynagrodzeń członków organów spółek komunalnych jest możliwa, a wprowadzenie dla celów waloryzacyjnych wewnętrznego pojęcia podstawy wymiaru, odnoszącego się wprost do wskaźnika ogłaszanego przez Prezesa GUS, pozostaje prawidłowe.
