W przypadku transakcji zawieranych pomiędzy podmiotami powiązanymi jedynie poprzez udziały jednostki samorządu terytorialnego, nie powstaje konieczność stosowania oznaczenia „TP” w nowym JPK_VAT z deklaracją – wskazuje Ministerstwo Finansów w treści odpowiedzi na interpelację poselską.
O nowych obowiązkach związanych z generowaniem plików JPK VAT i problemach jakie się z nimi wiążą, pisaliśmy we wrześniowym artykule pt. „Nowy JPK VAT – nowe obowiązki i problemy z podmiotami powiązanymi”. Przypomnijmy, że obowiązek oznaczania transakcji z podmiotami powiązanymi w plikach JPK według symbolu „TP” został nałożony przepisami Rozporządzenia Ministra Finansów, Inwestycji i Rozwoju z dnia 15 października 2019 roku w sprawie szczegółowego zakresu danych zawartych w deklaracjach podatkowych i w ewidencji w zakresie podatku od towarów i usług (tj. Dz. U. z 2019 r., poz. 1988 ze zm.; dalej: Rozporządzenie). Obowiązki te są wyjątkowo uciążliwe dla spółek komunalnych ze względu na szeroki krąg podmiotów powiązanych, najczęściej trudny (wręcz niemożliwy) do kompleksowego zidentyfikowania.
W artykule wskazywaliśmy, że konieczność weryfikacji każdej transakcji bez względu na jej wartość, wydaje nam się nieuzasadniona, a wręcz absurdalna, jednakże na gruncie obowiązujących przepisów, trudno było dostrzec możliwości uniknięcia obowiązku oznaczania określonych transakcji według symbolu „TP”, bez narażania się na wskazane w ustawie o VAT sankcje pieniężne. Stanowisko takie powielali kolejni autorzy zajmujący się tematem, ponadto było ono prezentowane także na infolinii MF.
Jednak Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów, Zastępca Szefa Krajowej Administracji Skarbowej Pan Piotr Dziedzic, odpowiadając na interpelację poselską nr 12443 uznał, że:
„wyłączenie z obowiązku oznaczania przez „TP” transakcji zawieranych pomiędzy podmiotami powiązanymi jedynie poprzez udziały jednostki samorządu terytorialnego, nie wynika bezpośrednio z brzmienia przepisów z zakresie podatku od towarów i usług. Jednak do takiego wniosku prowadzi treść art. 109 ust. 14 ustawy o podatku od towarów i usług, wyznaczającego zakres umocowania przyznanego przez ustawodawcę ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych dla określenia zakresu danych oraz sposób wykazywania ich w ewidencji”.
Przedstawiona interpretacja Ministerstwa Finansów budzi wątpliwości.
Zgodnie z analizowaną regulacją, minister właściwy do spraw finansów publicznych otrzymuje podstawę (delegację) do wydania rozporządzenia wykonawczego, które powinno określać szczegółowy zakres danych oraz sposób ich wykazywania w ewidencji podatku od towarów i usług, z uwzględnieniem konieczności identyfikowania obszarów, w których występują nadużycia w podatku lub narażonych na te nadużycia, oraz możliwości techniczno-organizacyjne prowadzenia przez podatników ewidencji. Podsekretarz Stanu, interpretując brzmienie tego przepisu przyznał, że:
„W przypadku transakcji, w których podmioty będące jej stronami, jako dostawca i nabywca, są powiązane wyłącznie poprzez jednostkę samorządu terytorialnego, trudno zakładać istnienie obszarów narażonych na nadużycia podatkowe, szczególnie w zakresie cen transferowych (rynkowych). Powiązania w tym przypadku sprowadzałyby się do sytuacji, w której to jednostka samorządu terytorialnego wywiera znaczący wpływ zarówno na nabywcę, jak i na dostawcę. Znaczenie w sprawie ma także fakt istnienia ograniczonych możliwości techniczno-organizacyjnych monitorowania tego rodzaju powiązań przez same zainteresowane podmioty, a w szczególności w odniesieniu do osób fizycznych oraz członków ich rodzin (w tym byłych), mogących wywierać znaczący wpływ na czynności podejmowane przez te podmioty. Może to wynikać z ich wielości, częstotliwości zmian proporcji udziałów, słabości wzajemnych powiązań gospodarczych pomiędzy tymi podmiotami, czy też ustawowego zwolnienia podmiotów z obowiązku sporządzania lokalnej dokumentacji cen transferowych.”
Należy całkowicie zgodzić się z tymi rozważaniami. Również w naszej ocenie – co podkreślaliśmy od początku – w spółkach komunalnych, gdzie powiązania wynikają przede wszystkim z udziału jednostki samorządu terytorialnego, ryzyko nadużyć w podatku od towarów i usług jest marginalne. W szczególności przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne, które stosują sztywne ceny za dostawę wody lub odbiór ścieków, zatwierdzane w taryfach wodociągowych i taryfach kanalizacyjnych przez niezależny organ regulacyjny, nie działają w obszarze narażonym na wystąpienie nadużyć w podatku VAT, gdyż stosują ustaloną przez niezależny organ, rynkową cenę. Z naszego doświadczenia wynika też, że zebranie danych o podmiotach powiązanych, a w szczególności monitorowanie zmian w tym zakresie, jest niebywale trudne i uciążliwe, a także wymaga ogromnego zaangażowania.
Trzeba jednak podkreślić, że sam przepis art. 109 ust. 14 ustawy o VAT, jest jedynie przepisem zawierającym delegację dla ministra właściwego do spraw finansów publicznych do wydania rozporządzenia wykonawczego. Przepis ten stanowi więc wyłącznie podstawę do wydania rozporządzenia, określa jaki powinien być jego zakres i daje adresatowi delegacji (tu Ministrowi Finansów) wytyczne, które powinny być uwzględnione i realizowane w trakcie wydawania przez niego rozporządzenia wykonawczego.
Rozporządzenie nie wyłącza zupełnie żadnej grupy podatników, w tym spółek komunalnych, z obowiązku stosowania jakichkolwiek oznaczeń, w tym oznaczeń „TP” i raportowania transakcji z podmiotami powiązanymi.
Choć zgodnie z delegacją ustawową wynikającą z art. 109 ust. 14 ustawy o VAT, Minister Finansów miał uwzględnić obszary narażone na nadużycia oraz możliwości techniczno-organizacyjne w wydawanym rozporządzeniu, to z całą pewnością nie zrobił tego, gdyż obowiązkami wynikającymi z Rozporządzenia objął wszystkich, bez wyjątku podatników podatku VAT zobowiązanych do prowadzenia ewidencji sprzedaży.
Należy oczywiście docenić, że Ministerstwo Finansów dostrzegło niecelowość nałożonych nowymi przepisami obowiązków i mieć nadzieję, że w ten sposób będą one interpretowane przez organy podatkowe. Zajęte w odpowiedzi na interpelacje stanowisko wydaje się być jednak tylko próbą naprawienia błędu, który popełniło Ministerstwo Finansów, Inwestycji i Rozwoju poprzez wydanie Rozporządzenia w jego aktualnym brzmieniu. Wykładnia art. 109 ust. 14 ustawy o VAT nie pozwala jednak na proste przyjęcie wniosków zawartych w odpowiedzi na interpelację wyrażoną przez Zastępcę KAS.
Odpowiedź na interpelację poselską nie jest powszechnie obowiązującym w Polsce źródłem prawa, a przedstawiona w niej wykładnia przepisu art. 109 ust. 14 ustawy o VAT nie jest wykładnią wiążącą ani dla podatników ani dla organów podatkowych.
Odnosząc się generalnie do zaistniałej sytuacji prawnej, trzeba wyraźnie podkreślić, że Ministerstwo Finansów powinno natychmiast znowelizować wadliwe przepisy Rozporządzenia i uwzględnić fakt, że obowiązki w zakresie oznaczania transakcji z podmiotami powiązanymi powinny dotyczyć wyłącznie obszarów, w których występują nadużycia w podatku VAT, a także precyzyjnie określić te obszary i krąg podatników, których pewne obowiązki nie dotyczą. Ponadto należałoby przyjąć rozwiązania abolicyjne w tym zakresie.
W innym wypadku, wykładnia wynikająca z udzielonej przez Zastępcę KAS odpowiedzi na interpelację, naraża na niebezpieczeństwo podatników, którzy faktycznie przychylą się do tego stanowiska i zaniechają wypełniania obowiązków nałożonych przepisami Rozporządzenia. Przy tym warto podkreślić, że z uzasadnieniem stanowiska wyrażonego przez Podsekretarza Stanu, identyfikować mogłyby się w praktyce nie tylko spółki komunalne. O nieistnieniu obszarów narażonych na nadużycia podatkowe można przecież mówić nie tylko w sektorze komunalnym (choć bez wątpienia w szczególności właśnie tam), ale również w innych obszarach gospodarki.
Odnosząc się do brzmienia odpowiedzi udzielonej przez Zastępcę KAS, należy sobie również postawić pytanie, dlaczego spółki komunalne miałyby nie realizować wyłącznie obowiązku oznaczania transakcji z podmiotami powiązanymi, ale byłyby zobowiązane do realizowania pozostałych obowiązków nałożonych przepisami Rozporządzenia? Przytoczone w odpowiedzi na interpelację argumenty, mogłyby przecież znaleźć zastosowanie odnośnie pozostałych obowiązków wprowadzonych przepisami Rozporządzenia, jak chociażby oznaczenia GTU.
Przepisy podatkowe powinny być z całą pewnością jasne i zrozumiałe dla podatników, ale przede wszystkim precyzyjne. Porządek prawny, w którym podatnicy sami muszą interpretować i przesądzać czy działają w obszarze narażonym na nadużycia w podatku VAT czy też nie, a w konsekwencji czy ciążą na nich pewne obowiązki nałożone przepisami Rozporządzenia (sankcjonowane karami pieniężnymi), nie jest porządkiem prawnym odpowiadającym jakimkolwiek zasadom prawa podatkowego, w szczególności konstytucyjnej zasadzie demokratycznego państwa prawnego, zasadom określoności prawa i zaufania obywatela do państwa i prawa. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której urzędnik interpretuje przepisy prawa contra legem, wbrew ich jasnemu brzmieniu, nawet jeżeli czynni tak „dla dobra” podatników.
Próbując praktycznie podejść do zaistniałej sytuacji, należy stwierdzić, że żadne zachowanie podatnika będącego spółką komunalną z wyłącznym udziałem gminy, tj. zarówno oznaczanie symbolem „TP” faktur sprzedażowych na rzecz podmiotów powiązanych poprzez udział JST , jak i zaniechanie stosowania takich oznaczeń, nie powinno być w naszej ocenie uznawane za błędne, podlegające sankcjom.
W zaistniałej sytuacji, niedopuszczalne byłyby jakiekolwiek próby usankcjonowania przez organy podatkowe spółek komunalnych w tym zakresie, niezależnie czy postąpią one zgodnie z literą prawa, czy też zgodnie z wykładnią przepisów ogłoszoną publicznie przez wysokiego urzędnika administracji skarbowej.
Obecnie trudno jednak przesądzić, które rozwiązanie jest „lepsze”. Wydaje się, że opublikowana odpowiedź na interpelację nie przesądziła formalnie, że na spółkach komunalnych nie ciąży obowiązek oznaczania transakcji z podmiotami powiązanymi, gdyż wypowiedź ta nie jest dla podatników ani organów podatkowych wiążąca. Obowiązek ten wciąż wynika więc z powszechnie obowiązujących przepisów prawnych. Egzekwowanie tych przepisów stoi w chwili obecnej pod ogromnym znakiem zapytania.
W tym stanie rzeczy, zasadnym wydaje się do chwili ewentualnej zmiany przepisów, przyjęcie przez poszczególne jednostki jednolitej praktyki w zakresie oznaczania sprzedaży na rzecz gminy i jednostek powiązanych z gminą. Częściowa realizacja obowiązku na pewno nie jest właściwa.
