Najczęściej spotykanymi w praktyce rozliczeń za wodę i ścieki są spory dotyczące ustalenia ilości ścieków w razie awarii instalacji wodociągowej. Zwykle pojawia się wtedy pytanie, czy odbiorca usług musi zapłacić za ścieki w przypadku wycieku wody z wewnętrznej instalacji? Sądy nie pozostawiają tego pytania bez odpowiedzi.
Zasady rozliczenia zużytej wody i odprowadzanych ścieków są precyzyjnie określone w art. 27 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.
Ilość wody dostarczonej do nieruchomości ustala się na podstawie wskazania wodomierza głównego, a w przypadku jego braku - w oparciu o przeciętne normy zużycia wody (art. 27 ust. 1 u.z.z.w.). Ilość odprowadzonych ścieków ustala się na podstawie wskazań urządzeń pomiarowych, natomiast razie ich braku - na podstawie umowy, jako równą ilości wody pobranej lub określonej w umowie (art. 27 ust. 4 i 5 u.z.z.w.).
W praktyce najczęstszym wariantem – w szczególności w przypadku gospodarstw domowych – jest rozliczenie dostarczonej wody na podstawie wskazań wodomierza głównego, natomiast odprowadzonych ścieków – jako równą ilości wody pobranej. Wynika to poniekąd z art. 15 ust. 3 u.z.z.w., zgodnie z którym koszty nabycia, zainstalowania i utrzymania wodomierza głównego ponosi przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, a urządzenia pomiarowego - odbiorca usług. Tym samym montaż urządzenia pomiarowego jest zależny od woli odbiorcy usług i wymaga poniesienia przez niego określonych kosztów.
Rozliczenie zarówno dostarczonej wody, jak i ilości odprowadzonych ścieków na podstawie wskazań wodomierza pozwala uniknąć konieczności montażu urządzenia pomiarowego oraz jego cyklicznej wymiany lub legalizacjiwzorcowania, a tym samym jest dla odbiorcy usług rozwiązaniem wygodnymtańszym. Taki system rozliczeń wiąże się jednak z pewnym ryzykiem.
Należy pamiętać, że wodomierz główny pozwala na ustalenie ilości rzeczywiście pobranej wody. W zakresie odprowadzonych ścieków, rozliczenie w oparciu o wskazania wodomierza ma charakter szacunkowy formalny i opiera się na założeniu, że tyle samo wody, ile odbiorca pobrał z sieci wodociągowej, odprowadzi do sieci kanalizacyjnej. Jest to więc mechanizm umownego określenia ilości odprowadzanych ścieków. Siłą rzeczy – taki umowny, szacunkowy sposób ustalenia rozliczenia odprowadzania ścieków sieci zawsze działa na niekorzyść jednej ze stron, jednak jest względnie miarodajny w przypadku gospodarstw domowych oraz bezawaryjnego niezakłóconego korzystania z usług przez odbiorcę. W niektórych, szczególnych przypadkach dysproporcja pomiędzy ilością pobranej wody i odprowadzanych ścieków może jednak znacząco się zwiększyć. Jest to pewnego rodzaju ryzyko, które odbiorca usług może oczywiście wyłączyć, korzystając z uprawnienia do zamontowania urządzenia pomiarowego.
Problem może pojawić się, gdy dojdzie do awarii wewnętrznej instalacji wodociągowej odbiorcy, a w jej efekcie – do wycieku wody za wodomierzem głównym. Czy wówczas odbiorca usług może zostać obciążony również za ścieki według wskazań wodomierza?
Odpowiedź na powyższe pytanie była przedmiotem sprawy, w której Kancelaria reprezentowała jedno z lubuskich przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych.
W stanie faktycznym sprawy doszło do awarii na instalacji wewnętrznej odbiorcy usług, skutkującej dużym wyciekiem wody. Odbiorcy usług została wystawiona faktura VAT za dostarczoną wodę i odprowadzone ścieki w ilości wynikającej ze wskazań wodomierza głównego (umowa zawarta z odbiorcą usług przewidywała system rozliczenia za usługę odprowadzania ścieków powtarzający zapisy ustawowe z art. 27 ust. 5 uzzw.).
Przedsiębiorstwo wniosło powództwo o zapłatę kwoty wynikającej z faktury VAT w części dotyczącej usługi odprowadzenia ścieków i uzyskało wyrok uwzględniający powództwo w całości. Strona pozwana kwestionując powództwo powoływała się na nadużycie prawa, twierdząc że powód domaga się zapłaty za usługę, która nigdy nie została wykonana, bowiem woda w wyniku awarii została wchłonięta przez grunt.
Rozpoznający sprawę Sąd Rejonowy w Zielonej Górze (wyrok z dnia 31 lipca 2023 r., sygn. akt V GC 172/23) w treści uzasadnienia wskazał, że:
„Sposób rozliczeń w okresie bezawaryjnego korzystania przez pozwanego z usług powodowej Spółki nie budził wątpliwości ani zastrzeżeń odbiorcy. Dopiero w chwili powstania awarii na urządzeniu, za które odpowiada pozwany doszło do sporu. Nie można jednak uznać, że to samo rozwiązanie, które ustaliły strony w umowie oraz ustawodawca w u.z.z.w., a który to sposób rozliczeń praktykowały przez lata - narusza zasady współżycia społecznego w sytuacji awarii występującej po stronie odbiorcy.
Należy jednocześnie zaznaczyć, że odbiorca ma uprawnienie, pozwalające mu na uniknięcie tego rodzaju sytuacji - tj. montaż urządzenia pomiarowego. Dopiero w przypadku braku skorzystania z tego uprawnienia należność za odprowadzone ścieki ustala się jako równą ilości wody zużytej.
Chybiony okazał się zarzut pozwanego oparty na art. 5 k.c. W okolicznościach niniejszej sprawy roszczenie powoda było wprost wywodzone z postanowień umowy łączącej strony i stosownych przepisów u.z.z.w., znajdując w nich uzasadnienie prawne, zaś instytucja naruszenia prawa podmiotowego ze swej istoty nie służy do uwolnienia się od wykonania zobowiązania w sytuacji, gdy strona danego stosunku zobowiązaniowego kwestionuje określone roszczenie tak co do zasady i wysokości dopiero w momencie, gdy dochodzi do obciążenia tej strony zawyżoną w jej mniemaniu należnością, niejako próbując uniknąć następstw zmaterializowania postanowień umownych, na które dobrowolnie się zgodziła przy zawarciu umowy. Bez znaczenia w tym kontekście pozostają rozważania strony pozwanej dotyczące okoliczności awarii rury wodociągowej, gdyż okoliczność tego rodzaju w świetle treści umowy i przepisów u.z.z.w. nie zwalnia pozwanego od odpowiedzialności umownej.”
Pozwany wniósł apelację od wyroku Sądu I Instancji, powołując się m.in. na kwestię przedawnienia roszczeń, nadużycie prawa oraz niewłaściwą wykładnię przepisów uzzw. i uznanie, że woda wydostająca się podczas awarii jest „ściekami”, mimo że nie została przez nikogo zużyta.
Rozpatrujący sprawę w II instancji Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 29 grudnia 2023 r. (sygn. akt X Ga 856/23) oddalił apelację, wskazując że ustalenie ilości odprowadzonych ścieków jako równą ilości zużytej wody wynika z łączącej strony umowy. Tym samym Sąd Okręgowy uznał, że przedsiębiorstwo wod-kan nie nadużyło prawa żądając zapłaty za usługi zgodnie z jej postanowieniami. Ponadto, Sąd wskazał, że:
„(…) w okolicznościach tej sprawy, zadaniem Sądu Odwoławczego, to odmowa przez pozwanego zapłaty należnego powodowi wynagrodzenia stanowi naruszenie zasad współżycia społecznego w postaci uczciwości i lojalności kontraktowej.”
Sąd zwrócił także uwagę że „nie ustalono jaką ilość ścieków pozwany odprowadził w związku z normalną eksploatacją urządzeń, jaka część wody pomimo wycieku trafiła do sieci kanalizacyjnej, a jaka ilość wody została wchłonięta przez grunt”, wskazując jednocześnie, że ciężar dowodowy w tym zakresie obciążał pozwanego.
Stanowisko orzecznictwa należy uznać za uzasadnione i słuszne. Zastrzec trzeba jednak, ze dotychczasowa praktyka orzecznicza w analizowanym zakresie była niejednolita i zdarzały się rozstrzygnięcia odmienne od opisanego.
Warto również nadmienić, że elementem komentowanego sporu była również kwestia terminu przedawnienia roszczenia z tytułu usługi odprowadzania ścieków.
Pozwany przedstawił stanowisko, że mieszany charakter umowy o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, w której dominują elementy typowe dla umowy sprzedaży uzasadnia zastosowanie do roszczenia o zapłatę przepisów o przedawnieniu dotyczących umowy sprzedaży (tj. art. 555 k.c.). Sądy obu instancji nie przychyliły się jednak do takiego stanowiska, wskazując na równorzędność i niezależność świadczeń doprowadzania wody i odprowadzania ścieków. Sąd Okręgowy zwrócił również uwagę, że dostarczenie wody ma charakter umowy sprzedaży, na co wskazuje obecne brzmienie art. 555 k.c., natomiast odprowadzanie ścieków stanowi wykonywanie usługi.
Ponadto, Sąd Okręgowy w Poznaniu uznał, że dochodzona przez powoda kwota wynika nie z jednego, ale z dwóch odrębnych roszczeń wynikających z dwóch różnych stosunków prawnych, kreowanych jednakże przez jedną umowę. W związku z tym oba dochodzone roszczenia z tytułu dostarczenia wody i z tytułu odprowadzenia ścieków mają niezależny byt i mogą się również oddzielnie przedawniać.
Tym samym, Sądy obu instancji uznały, że tylko termin przedawnienia roszczenia o zapłatę z tytułu dostarczania wody wynosi 2 lata, natomiast do roszczenia o zapłatę z tytułu świadczenia usługi odprowadzenia ścieków znajduje zastosowanie trzyletni termin przedawnienia przewidziany w art. 118 k.c.
Sąd Okręgowy wskazał, że skoro brak jest przepisu szczególnego regulującego termin przedawnienia roszczeń wynikającego z umowy odprowadzanie ścieków, to znajduje zastosowanie trzyletni termin przedawnienia przewidziany w art. 118 k.c. i tym samym do umowy tej nie znajduje odpowiedniego zastosowania art. 751 k.c. w zw. z art. 750 k.c., przewidujący dwuletni termin przedawnienia.
Omawiana powyżej sprawa dotyka szeregu zagadnień istotnych zarówno dla przedsiębiorstw wodociągowo – kanalizacyjnych jak i dla odbiorców usług, które są przedmiotem powtarzających się sporów a z wydanych w jej toku orzeczeń wynika że:
- w przypadku wycieku wody na instalacji odbiorcy usług, rozliczenie o którym mowa w art. 27 ust. 5 uzzw. uprawnia przedsiębiorstwo wodociągowo – kanalizacyjne do żądania zapłaty za usługę odprowadzanie ścieków w ilości odpowiadającej pobranej przez odbiorcę ilości wody.
- jeżeli odbiorca chce uniknąć konieczności zapłaty za ścieki w sytuacji wycieku wody – może skorzystać z uprawnienia do montażu urządzenia pomiarowego,
- roszczenie o zapłatę ze dostarczoną wodę przedawnia się z upływem lat dwóch, natomiast za odprowadzone ścieki – z upływem lat trzech.
