W lutym 2019 r. w artykule pt. „Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego dot. odpłatnego przejmowania urządzeń przesyłowych już niebawem?” informowaliśmy o sprawie zawisłej przed Sądem Najwyższym, która dotyczyła odpłatnego przejmowania urządzeń przesyłowych, w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo sieciowe eksploatuje infrastrukturę na podstawie tytułu prawnego innego niż prawo własności. Sąd Najwyższy wydał wyrok 27 lutego 2020 r., jednak uzasadnienie opublikowane zostało dopiero teraz.
Przypomnijmy, postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2018 r. (sygn. akt III CSK 321/17) Sąd Najwyższy przyjął do rozpoznania skargę kasacyjną powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 maja 2017 r. (sygn. akt I ACa 1474/16).
Stan faktyczny
W stanie faktycznym sprawy, powód domagał się od gminy odpłatnego przejęcia wybudowanych przez siebie urządzeń przesyłowych w postaci sieci wodociągowej oraz kanalizacyjnej. W odpowiedzi, pozwana gmina wnosiła o oddalenie powództwa zarzucając, iż roszczenie powinno zostać skierowane do innego podmiotu - przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego działającego na jej terenie.
Nadmienić należy, iż pozwana gmina jest członkiem związku międzygminnego, powołanego w celu wspólnego wykonywania zadań własnych gmin (członków związku) w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków.
Gmina jako członek związku, przekazała swoje obiekty i urządzenia infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej do nieodpłatnego użytkowania. Związek zaś w celu bezpośredniej realizacji zadania utworzył przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne działające w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Stanowisko sądów
Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie i oddalił je. Wskutek apelacji wniesionej przez stronę powodową, sprawę rozstrzygał Sąd Apelacyjny w Krakowie. Wyrokiem z dnia 30 maja 2017 r. (sygn. I ACa 1474/16) Sąd ten oddalił jednak apelację, uznając za nieistotną w sprawie kwestię kto jest właścicielem sieci na terenie gminy. Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, iż na gruncie art. 49 § 2 k.c. pod pojęciem „swojej sieci” nie można wąsko rozumieć wyłącznie infrastruktury będącej przedmiotem prawa własności. Co więcej, przy ocenie czy dany podmiot jest zobowiązany od odpłatnego przejęcia urządzeń, kluczowy jest nie tyle tytuł prawny do sieci, co fakt jej rzeczywistej eksploatacji oraz świadczenia za jej pomocą usług zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków.
Innymi słowy, Sąd I i II instancji uznał, że roszczenia inwestorów o odpłatne przejęcie sieci powinny być kierowane do przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, mimo że formalnie to gmina jest właścicielem infrastruktury.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Z takim stanowiskiem nie zgodził się Sąd Najwyższy, który rozpatrując sprawę wskutek wniesionej skargi kasacyjnej - wyrokiem z dnia 27 lutego 2020 r. (sygn. akt III CSK 321/17) uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnego do ponownego rozpoznania.
Uzasadniając stanowisko, Sąd Najwyższy posiłkował się w pierwszej kolejności swoją uchwalą z dnia 13 kwietnia 2017 r. (sygn. akt III CZP 3/17), w świetle której właściciel nieruchomości, na której znajduje się sieć, może żądać ustanowienia służebności przesyłu obciążającej tę nieruchomość na rzecz gminy będącej właścicielem tej sieci także wtedy, gdy gmina wydzierżawiła sieć przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu. O celowości odwołania się do tego rozstrzygnięcia wspominaliśmy już w lutym 2019 r. w artykule pt. „Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego dot. odpłatnego przejmowania urządzeń przesyłowych już niebawem?”.
Ponadto, Sąd Najwyższy wskazał, że pod pojęciem „przedsiębiorcy” w rozumieniu art. 49 § 2 k.c., należy rozumieć także gminę, „wtedy, gdy swoje zadania własne w zakresie doprowadzania wody i odprowadzania ścieków oraz świadczone w ich ramach usługi powierza utworzonemu w tym celu Związkowi Międzygminnemu, zapewniając mu możliwość́ korzystania z urządzeń́, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. w oparciu o umowę̨ nieodpłatnego użytkowania.”
„Przyjęcie stanowiska, że wykorzystanie przez gminę̨ do realizacji swoich zadań́ instrumentu w postaci spółki, która nie uzyska własności urządzeń́ przesyłowych, lecz będzie je eksploatować́ (…) eliminuje legitymację gminy na gruncie art. 49 § 2 k.c., prowadzi do rezultatów nie zamierzonych przez ustawodawcę̨.”
Podsumowując swoje rozważania, Sąd Najwyższy zauważył, że „Pojęcie „swojej sieci” w rozumieniu art. 49 § 2 k.c. w specyficznym przypadku gminy należy zatem odnosić́ do tytułu własności. W konsekwencji dla prawidłowego rozumienia pojęcia „przedsiębiorcy” w rozumieniu art. 49 § 2 k.c. kryterium wiodącym jest własność́ urządzeń́ przesyłowych, a właściciel urządzeń́ przesyłowych (gmina) udostępniając urządzenia przesyłowe Związkowi Międzygminnemu nie traci legitymacji biernej w ramach tego unormowania, skoro nadal realizuje cele przesyłowe nie wyzbywając się̨ własności sieci”.
Z kierunkiem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego należy się w pełni zgodzić, przede wszystkim z uwagi na jego praktyczny charakter. Trudno sobie wyobrazić, aby przedsiębiorstwa korzystające z infrastruktury gminnej np. na podstawie umowy dzierżawy, miały przejmować na okres eksploatacji, na własność odcinki sieci budowane przez prywatnych inwestorów. Taki stan rzeczy spowodowałby fragmentaryczny podział sieci (na części należące do różnych podmiotów), a w efekcie nie lada trudności na etapie zakończenia dzierżawy i zwrotu majątku gminie przez dotychczasowe przedsiębiorstwo.
