Prawdopodobnie już niebawem Sąd Najwyższy rozstrzygnie, który podmiot jest zobowiązany do odpłatnego przejmowania urządzeń przesyłowych, w sytuacji gdy przedsiębiorstwo sieciowe eksploatuje infrastrukturę na podstawie tytułu prawnego innego niż prawo własności.
Postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2018 r. (sygn. akt III CSK 321/17) Sąd Najwyższy przyjął do rozpoznania skargę kasacyjną powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 maja 2017 r. (sygn. akt I ACa 1474/16).
W stanie faktycznym sprawy, powód domagał się od gminy odpłatnego przejęcia wybudowanych przez siebie urządzeń przesyłowych w postaci sieci wodociągowej oraz kanalizacyjnej. W odpowiedzi, pozwana gmina wnosiła o oddalenie powództwa zarzucając, iż roszczenie powinno zostać skierowane do innego podmiotu - przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego działającego m.in. na jej terenie.
Nadmienić należy, iż pozwana gmina jest członkiem związku międzygminnego, powołanego w celu wspólnego wykonywania zadań własnych gmin (członków związku) w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków.
Co istotne, gminy jako członkowie związku, przekazywały obiekty i urządzenia infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej do nieodpłatnego użytkowania. Związek zaś w celu bezpośredniej realizacji zadania utworzył przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne działające w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie i oddalił je. Wskutek apelacji wniesionej przez stronę powodową, sprawę rozstrzygał Sąd Apelacyjny w Krakowie. Wyrokiem z dnia 30 maja 2017 r. (sygn. I ACa 1474/16) Sąd ten oddalił jednak apelację.
art. 49 § 2 k.c.
Osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca.
W ocenie Sądu II instancji za nieistotną należy uznać kwestię kto jest właścicielem sieci na terenie gminy i czy po jej przekazaniu do związku międzygminnego, gmina nadal pozostawałaby właścicielem tejże infrastruktury.
W uzasadnieniu wyroku czytamy bowiem, że:
„..w sytuacji gdy gospodarkę wodną prowadzi Spółka, która włada wodociągami i przyłączy sfinansowaną przez podmiot trzeci jego część do eksploatowanej przez siebie sieci, to ona jest podmiotem legitymowanym w sprawie dotyczącej podpisania umowy o przekazanie wybudowanego odcinka sieci. Jak wynika jednak z ustaleń Sądu pierwszej instancji, Gmina M., choć jest właścicielem sieci, nie prowadzi samodzielnie działalności gospodarczej w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, lecz czyni to za pośrednictwem Międzygminnego Związku Komunalnego Wodociągów i Kanalizacji…”.
Innymi słowy, w rozważanym przypadku Sąd jak się wydaje, doszedł do przekonania, iż na gruncie art. 49 § 2 k.c. pod pojęciem „swojej sieci” nie można wąsko rozumieć wyłącznie infrastruktury będącej przedmiotem prawa własności. Co więcej, przy ocenie czy dany podmiot jest zobowiązany od odpłatnego przejęcia urządzeń, kluczowy jest nie tyle tytuł prawny do sieci, co fakt jej rzeczywistej eksploatacji oraz świadczenia za jej pomocą usług zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków.
Trudno zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie.
W kontekście niniejszych rozważań, warto odwołać się do orzecznictwa Sądu Najwyższego związanego z tożsamą problematyką na gruncie ustanawiania służebności przesyłu. Uchwałą z dnia 13 kwietnia 2017 r. (sygn. akt III CZP 3/17) Sąd Najwyższy rozstrzygnął bowiem, że właściciel nieruchomości, na której znajduje się sieć, może żądać ustanowienia służebności przesyłu obciążającej tę nieruchomość na rzecz gminy będącej właścicielem tej sieci także wtedy, gdy gmina wydzierżawiła sieć przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu.
art. 305(1) k.c.
Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu).
W uzasadnieniu przywołanej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że:
„nie ma podstaw do twierdzenia, że niemożność traktowania gminy jako przedsiębiorcy wodociągowo-kanalizacyjnego automatycznie skutkuje niemożnością przypisania jej przymiotu przedsiębiorcy na gruncie art. 305(1) w związku z art. 305(2) § 2 k.c. Gmina, jako osoba prawna, na którą nałożono obowiązek zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków, jest w sensie podmiotowym przedsiębiorcą, spełniając także warunek przedsiębiorcy w znaczeniu funkcjonalnym, skoro przyłączyła infrastrukturę wodno-kanalizacyjną do swojej sieci, jest jej właścicielem i realizuje swoje zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków, udostępniając urządzenia przesyłowe przedsiębiorcy wodno-kanalizacyjnemu w rozumieniu art. 2 pkt 4 u.z.z.w.”
W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy odwołał się także do ratio legis przepisu, a także potrzeby zapewnienia obu stronom stosunku trwałego prawa podmiotowego.
„Zajęcie stanowiska, że wykorzystanie przez gminę do realizacji swoich zadań instrumentu w postaci spółki, która nie uzyska własności urządzeń przesyłowych, lecz będzie z nich korzystać na podstawie umowy dzierżawy eliminuje możliwość ustanowienia na rzecz gminy służebności przesyłu, prowadzi do rezultatów niezamierzonych przez ustawodawcę. Zmierzał on przez konstrukcję prawną służebności przesyłu do zapewnienia właścicielowi nieruchomości prawa podmiotowego w postaci możliwości uregulowania sytuacji prawnej urządzeń przesyłowych na jego gruncie i jednocześnie zabezpieczenia interesu przedsiębiorcy będącego właścicielem urządzeń przesyłowych”
Przeniesienie powyższych rozważań na grunt art. 49 § 2 k.c. wydaje się być w pełni zasadne, a przede wszystkim celowe z praktycznego punktu widzenia. Trudno sobie wyobrazić, aby przedsiębiorstwo korzystające z infrastruktury gminnej np. na podstawie umowy dzierżawy, miało przejmować na okres eksploatacji, na własność odcinki sieci budowane przez prywatnych inwestorów. Taki stan rzeczy spowodowałby fragmentaryczny podział sieci (na części należące do różnych podmiotów), a w efekcie nie lada trudności na etapie zakończenia dzierżawy i zwrotu majątku gminie przez dotychczasowe przedsiębiorstwo.
