Przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne regularnie mierzą się z pytaniem czy zawsze z każdym podmiotem występującym z wnioskiem o zawarcie umowy o dostawę wody lub odbiór ścieków mają obowiązek nawiązać współpracę. Czy przedsiębiorstwo obowiązane jest świadczyć usługi na rzecz każdego, kto zwróci się o dostawę wody lub odbiór ścieków do konkretnej nieruchomości, bez względu na to czy wnioskodawca jest jej właścicielem lub posiada do niej inny tytuł prawny?
Problematyka zawierania umów o dostawę wody i odbiór ścieków nieustannie komplikuje życie pracownikom biur obsługi klienta przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. W ostatnim czasie z tematyką tą zmierzył się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, który w sposób jednoznaczny opowiedział się po stronie odbiorców usług i ich szerokiego uprawnienia do dostępu do usług z zakresu zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków.
Sąd w pisemnym uzasadnieniu wyroku z 17 grudnia 2018 r. (sygn. II SA/Gl 697/18), wydanym na kanwie sprawy dotyczącej regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków, wyjaśnił że:
„ustawodawca wychodzi z założenia, że dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków nie może być uzależnione od tego, czy ktoś dysponuje tytułem prawnym do zajmowanej przez siebie nieruchomości. Wprowadza on zasadę niedyskryminacji w dostępie do systemu zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków z uwagi na brak tytułu prawnego do nieruchomości.”
W ocenie Sądu w obowiązującym porządku prawnym brak jest podstaw do różnicowania – w kwestii zawierania umów o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzania ścieków – pozycji osób które są posiadaczami nieruchomości o uregulowanym bądź nieuregulowanym stanie prawnym.
Przytoczony fragment uzasadnienia wyroku dotyczył ujętego w uchwale rady gminy zapisu, przewidującego, że umowa o dostawę wody lub odbiór ścieków może być zawarta z osobą, która korzysta z nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym w uzasadnionych przypadkach i po wyrażeniu zgody przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne.
Oczywiście trudno nie zgodzić się z zarzutem, iż takie brzmieniem przepisu ujętego w uchwale rady gminy w sprawie regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków stanowi niedozwoloną modyfikację przepisu art. 6 ust. 4 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (poprzez zastrzeżenie, że zawarcie umowy uzależnione jest od akceptacji ze strony przedsiębiorstwa), jednakże sprzeciw budzi przyjęte uogólnienie, iż przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne nie mogą w żadnym wypadku uzależniać zawarcia umowy od tego czy wnioskodawca posiada tytuł prawny do nieruchomości bądź nie.
Powyższe orzeczenie może stanowić uzasadnienie dla nieprawidłowego podejścia sądów administracyjnych w kolejnych sprawach dotyczących zasad zawierania umów z zakresu zaopatrzenia w wodę lub odbioru ścieków, bez szerszego spojrzenia na problematykę, z którą na co dzień mierzą się przedsiębiorstwa wodociągowo – kanalizacyjne.
W branży coraz częściej spotkać się można z nielojalną postawą odbiorców usług, którzy unikają regulowania należności za świadczone na ich rzecz usługi w terminie. Niejednokrotnie zmorą dla przedsiębiorstw są odbiorcy zajmujący czasowo lokale, do których dostarczana jest woda lub z których odprowadzane są ścieki. Osoby te często znikają „bez słowa” oraz bez rozwiązania umowy i rozliczenia zaległych należności, a ustalenie ich aktualnego miejsca zamieszkania wymaga nie lada wysiłku (niejednokrotnie jest niemożliwe). Z tego względu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne bywają niechętne zawieraniu umów z osobami niebędącymi właścicielami nieruchomości, których dotyczą świadczone usługi.
Wyrok WSA w Gliwicach można uznać za słuszny pod warunkiem jego właściwej interpretacji. Przypomnijmy, że w myśl art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków umowa o dostawę wody lub odbiór ścieków może być zawarta z osobą, która posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości, do której ma być dostarczana woda lub z której mają być odprowadzane ścieki, albo z osobą, która korzysta z nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym.
Pojęcie „nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym” definiuje ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, która w art. 113 ust. 6 wskazuje, że pod pojęciem tym rozumieć należy nieruchomość, dla której ze względu na brak księgi wieczystej, zbioru dokumentów albo innych dokumentów nie można ustalić osób, którym przysługują do niej prawa rzeczowe. Powyższy przepis stosuje się również, jeżeli właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości nie żyje i nie przeprowadzono lub nie zostało zakończone postępowanie spadkowe (art. 113 ust. 7 u.g.n.).
Zatem w świetle przytoczonych regulacji, nie każda osoba władająca nieruchomością należącą do innej osoby i występująca z pisemnym wnioskiem o zawarcie z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym umowy, będzie osobą, która korzysta z nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym.
W przypadku, gdy wnioskodawca korzysta z nieruchomości będącej przedmiotem własności innej osoby bez jakiegokolwiek tytułu, nie sposób uznać, że korzysta z nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym w ujęciu, o którym mowa w art. 6 ust. 4 u.z.z.w. Wydaje się, że w takim wypadku przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ma podstawę prawną, aby odmówić zawarcia umowy.
Podmiot władający nieruchomością o uregulowanym stanie prawnym zasadniczo powinien legitymować się tytułem prawnym do nieruchomości.
Jedynie wyjątkowo, gdy nieruchomość ma nieuregulowany stan prawny w sposób, o którym mowa w art. 113 u.g.n., nie ma takiego obowiązku. Jednakże powyższy wyjątek nie powinien być interpretowany rozszerzająco, a takie ryzyko rodzi niewłaściwa analiza przywołanego powyżej orzeczenia.
W tym kontekście przywołany w uzasadnieniu wyroku WSA w Gliwicach zakaz różnicowania pozycji osoby posiadającej tytułu prawny do nieruchomości i osoby władającej nieruchomością o nieuregulowanym stanie prawnym jest słuszny.
Warto przypomnieć jednak, że wtedy, gdy dochodzi do śmierci odbiorcy usług, będącego stroną umowy o zaopatrzenie w wodę lub odbiór ścieków, nie mamy do czynienia z nieuregulowanym stanem prawnym – umowa o zaopatrzenie w wodę lub odbiór ścieków nie wygasa z chwilą śmierci odbiorcy, bowiem zgodnie z przepisem art. 922 § 1 k.c., wynikające z niej prawa i obowiązki podlegają dziedziczeniu (spadkobiercy wstępują w prawa i obowiązki zmarłego odbiorcy usług).
