7 czerwca 2022 roku do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. Projekt jest na etapie prac legislacyjnych i dotyczy wprowadzenia na stałe do Kodeksu pracy możliwości wykonywania pracy zdalnej oraz stworzenia podstaw dla pracodawcy do wprowadzenia i przeprowadzania, gdy jest to niezbędne dla ochrony określonych dóbr, prewencyjnej kontroli pracowników na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu.
Jak wskazano w uzasadnieniu projektu – „potrzeba wprowadzenia projektowanych zmian wynika z konieczności wyjścia naprzeciw uzasadnionym potrzebom pracowników i pracodawców w dwóch istotnych [wyżej wskazanych – przypis własny] obszarach”. W dalszej treści artykułu zostaną omówione pokrótce nowe reguły dotyczące kontroli pracowników na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu. Analiza projektowanej regulacji, odnoszącej się do pracy zdalnej, będzie przedmiotem osobnego artykułu.
Przechodząc do zagadnienia badania stanu trzeźwości, w obecnym stanie prawnym pracownik może zostać poddany stosownemu badaniu wyłącznie na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej lub pracownika, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że spożywał alkohol w czasie pracy lub stawił się do pracy w stanie po spożyciu alkoholu. Badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. policja), zaś zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe (art. 17 u.w.t.p.a.).
Polski system prawny nie zawiera zaś norm regulujących przesłanki i procedurę badania pracowników na obecność innych substancji o działaniu zbliżonym do alkoholu. Brak jest również możliwości przeprowadzenia stosownych badań przez samego pracodawcę lub osoby przez niego upoważnione.
Truizmem wydaje się stwierdzenie, że obecność w zakładzie pracy pracownika znajdującego się pod wpływem alkoholu lub substancji działających w sposób zbliżony do alkoholu stanowi zagrożenie zarówno dla mienia, jak i zdrowia oraz życia ludzkiego. Konieczność ochrony tych wartości przyświecała projektodawcy w toku prac nad nowelizacją Kodeksu pracy.
Uwagi zawarte poniżej odnosić będą się do relacji pracownik – pracodawca opartej na stosunku pracy, a także poprzez odesłanie zamieszczone przez projektodawcę, odpowiednio do osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osób fizycznych prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą.
Projektowane zmiany zakładają dwie podstawy prowadzące do niedopuszczenia do pracy pracownika znajdującego się w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu i są to:
- prewencyjna kontrola trzeźwości,
- uzasadnione podejrzenie pracodawcy.
Zgodnie z projektowanym art. 221c § 1-2 k.p. pracodawca będzie mógł (lecz nie będzie musiał) wprowadzić kontrolę trzeźwości, jeżeli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowa pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Kontrola trzeźwości nie będzie mogła naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.
Wprowadzenie kontroli trzeźwości (w tym wskazanie grupy lub grup objętych kontrolą trzeźwości) i sposób jej przeprowadzenia, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czas i częstotliwość jej przeprowadzania ustalać się będzie w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy. Jeżeli pracodawca nie będzie objęty układem zbiorowym lub nie będzie obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, wprowadzenie kontroli trzeźwości (wraz z wszelkimi innymi elementami wyżej wskazanymi) będzie mogło nastąpić w drodze obwieszczenia (art. 221c § 10 k.p.). Należy zwrócić uwagę na fakt, iż brak wprowadzenia kontroli trzeźwości w jednym ze wskazanych wyżej aktów, uniemożliwi legalne przeprowadzenie tego typu kontroli przez pracodawcę.
O wprowadzeniu kontroli trzeźwości, o której mowa w akapicie powyższym, pracodawca będzie obowiązany informować pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy – nie później jednak niż na 2 tygodnie przez rozpoczęciem jej przeprowadzenia. W sytuacji zatrudnienia nowego pracownika pracodawca będzie obowiązany przekazać temu pracownikowi, przed dopuszczeniem go do pracy, informacje dotyczące kontroli trzeźwości (wraz z wszelkimi innymi elementami wyżej wskazanymi).
Kontrola trzeźwości będzie mogła być przeprowadzana przez pracodawcę (lub upoważnioną przez niego osobę) w sposób określony w układzie zbiorowym, regulaminie pracy lub obwieszczeniu wprowadzającym możliwość przeprowadzania takiej właśnie kontroli. Sposoby przeprowadzania prewencyjnej kontroli trzeźwości będą musiały być metodami niewymagającymi badania laboratoryjnego i pozostającymi w zgodzie z aktami wykonawczymi. W sytuacji, w której prewencyjna kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości, w rozumieniu odpowiednio art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – pracodawca zobowiązany będzie nie dopuścić pracownika do pracy i poinformować pracownika o podstawie niedopuszczenia do pracy.
Zarówno pracodawca jak i pracownik będą mieć możliwość podważenia wyniku badania dokonanego przez pracodawcę. Na żądanie któregokolwiek z wyżej wskazanych podmiotów badanie stanu trzeźwości pracownika będzie przeprowadzać uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. policja). Organ ten będzie przeprowadzać badanie trzeźwości przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego, jednakże w określonych przypadkach (związanych z obiektywną niemożliwością przeprowadzenia badania przez ten organ lub żądaniem przeprowadzenia badania laboratoryjnego przez pracownika) będzie mógł on zlecić przeprowadzenie badania krwi lub moczu.
W przypadku, gdy wynik badania przeprowadzonego przez organ nie wskaże na stan po użyciu alkoholu, stan nietrzeźwości pracownika lub obecności w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkoholu, okres niedopuszczenia pracownika do pracy będzie okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowa prawo do wynagrodzenia.
Niezależnie od prewencyjnej kontroli trzeźwości – pracodawca będzie zobowiązany nie dopuścić do pracy pracownika, co do którego zajdzie uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy lub, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu środka o działaniu zbliżonym do alkoholu lub zażywał taki środek w czasie pracy.
Odmiennie od prewencyjnej kontroli trzeźwości, niedopuszczenie pracownika do pracy na skutek uzasadnionego podejrzenia nie będzie wymagać implementacji tego mechanizmu w drodze układu zbiorowego, regulaminu pracy lub obwieszczenia. Pracodawca nie będzie również obowiązany do informowania pracownika o tym, że mechanizm ten może mieć do niego zastosowanie. Co więcej, o ile prewencyjna kontrola trzeźwości będzie mogła zostać zawężona do określonej grupy pracowników, o tyle w razie zajścia uzasadnionego podejrzenia o spełnieniu się przesłanek powyżej wskazanych – pracodawca obowiązany będzie do niedopuszczenia któregokolwiek z pracowników, co do których zajdzie takie uzasadnione podejrzenie.
W pozostałym zakresie należy odpowiednio stosować uwagi dotyczące prewencyjnej kontroli trzeźwości. W szczególności należy mieć na uwadze, że:
- pracodawca obowiązany będzie do poinformowania pracownika o podstawie niedopuszczenia do pracy,
- będzie istnieć możliwość podważenia oceny pracodawcy o uzasadnionym podejrzeniu zaistnienia przyczyn skutkujących niedopuszczeniem do pracy.
Projektowane zmiany ocenić należy jako korzystne zarówno dla pracodawców, jak i pracowników, choć należy odnotować że regulacja dotycząca badań dotyczących spożycia alkoholu nie stanowi novum, a raczej rozwinięcie i usystematyzowanie rozwiązań wcześniej istniejących. Jako dużą zmianę in plus należy z kolei ocenić wprowadzenie regulacji dopuszczającej przeprowadzenia badania pracownika na obecność środków działających podobnie do alkoholu, której w obecnym porządku prawnym z pewnością brakowało.
