15.09.2023 r. weszła w życie największa od wielu lat nowelizacja przepisów Kodeksu spółek handlowych dotyczących połączeń, podziałów i przekształceń spółek.
Otwiera ona nowe możliwości także dla spółek komunalnych, pozwalając im na przeprowadzanie tzw. „podziałów przez wyodrębnienie”. To ważna zmiana, od dawna oczekiwana przez rynek.
Przed nowelizacją k.s.h. wyróżniano dwa podstawowe sposoby podziału spółek:
- podział przez rozdzielenie (art. 529 §1 pkt 1-3 k.s.h.) oraz
- podział przez wydzielenie (art. 529 §1 pkt 4 k.s.h.).
W tym pierwszym przypadku spółka dzielona ulega rozwiązaniu (zostaje „rozdzielona”) bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, a cały jej majątek zostaje przeniesiony do innych (przynajmniej dwóch) spółek (wcześniej istniejących lub nowo tworzonych).
W tym drugim przypadku spółka dzielona nie traci bytu prawnego, a jedynie część jej majątku zostaje przeniesiona do innej spółki lub spółek (wcześniej istniejących lub nowo tworzonych).
Co ważne, w obu w/w przypadkach nowe udziały w spółkach, do których trafia majątek spółki dzielonej przypadają dotychczasowym wspólnikom spółki dzielonej. Dla przykładu jeżeli stuprocentowym wspólnikiem spółki wielobranżowej „X” jest „Gmina A” i spółka ta zostanie rozdzielona na dwie spółki: „Y” i „Z”, z których jedna przejmie działalność wodociągowo-kanalizacyjną, a druga odpadową, to stuprocentowym wspólnikiem obu tych spółek będzie właśnie „Gmina A”. Dojdzie do powstania struktury składającej się z dwóch spółek znajdujących się niejako obok siebie, „pod” jednym właścicielem.
Podobnie, jeżeli z takiej wielobranżowej spółki „X”, należącej w 100% do „Gminy A”, zostanie wydzielona zorganizowana część przedsiębiorstwa, odpowiedzialna za odbiór odpadów komunalnych i trafi ona do nowo tworzonej spółki „Y”, to jedynym wspólnikiem spółki „Y” będzie także „Gmina A”. A zatem finalnie także „pod” jednym właścicielem będą się znajdowały, obok siebie, dwie spółki: „X” i „Y”.
W dotychczasowej praktyce gospodarczej dwie wyżej przedstawione alternatywy (podział przez rozdzielenie i przez wydzielenie) nie zawsze były wystarczające. Znamy wiele przypadków, w których decydenci gminni chcieli wyodrębnić ze spółki część jej majątku, ale nie tyle do podmiotu, który trafiłby bezpośrednio „pod” gminę, lecz do podmiotu, który trafiłyby „pod” spółkę dzieloną. Innymi słowy, dla przykładu, burmistrzowie chcieli, aby ze spółki wielobranżowej ze 100% udziałem gminy, określony zakres zadań został wydzielony do nowej spółki stającej się tzw. „spółką-córką” spółki dzielonej, leżącą w strukturze pionowej pod spółką dzieloną, a nie bezpośrednio pod samą gminą. Jednym z uzasadnień dla takiej reorganizacji miało być to, aby burmistrz mógł sprawować bezpośredni nadzór tylko nad jedną, a nie dwiema spółkami (i aby bezpośredni nadzór nad tą drugą spółką sprawowała spółka pierwsza).
Wprawdzie dało się uzyskać podobny efekt poprzez proste założenie spółki zależnej od danej spółki i wniesienie do niej określonej masy majątkowej przez spółkę dominującą, ale niestety taka operacja była źródłem różnych komplikacji. Po pierwsze w takim przypadku nie ma mowy o tzw. „sukcesji uniwersalnej”, czyli o przejściu z jednej spółki na drugą, na podstawie jednego zdarzenia, całego zespołu praw i obowiązków spółki reorganizowanej. Zachodzi tzw. „sukcesja singularna”. Po drugie, taka operacja nie powoduje przejścia z jednej spółki na drugą, z mocy samego prawa, zobowiązań spółki reorganizowanej. Jako, że zobowiązania nie mają zdolności aportowej, nie można ich wnieść z jednej spółki do drugiej. Do ich przeniesienia potrzebne są odrębne czynności prawne (przejęcia długu), do których, z kolei, zgodnie z art. 519 k.c., potrzebna jest zgoda wierzyciela. Po trzecie, taka operacja może nieść za sobą także niekorzystne skutki podatkowe.
Nowa instytucja pozwala na uniknięcie takich niedogodności. Tzw. „podział przez wyodrębnienie” to obecnie trzeci, po podziale przez rozdzielenie i wydzielenie (pomijając ich podtypy), sposób podziału spółki. Polega on także na tym, że z danej spółki wyodrębnia się określoną część majątku i przenosi się ją do innej spółki ale – uwaga! – jest to spółka zależna od spółki dzielonej, a nie nowa spółka dotychczasowych wspólników spółki dzielonej. Dla przykładu, jeżeli „Gmina A”, posiadająca 100% udziałów w spółce „X” zdecyduje się na dokonanie podziału przez wyodrębnienie i przeniesienie w tym trybie np. działalności odpadowej spółki „X” do innej spółki („Y”) to owa spółka („Y”) stanie się spółką zależną od spółki „X”. Będziemy zatem mieli następującą strukturę pionową: (1) „Gmina A” – (2) spółka „X” – (3) spółka „Y”.
Skutkiem podziału spółki przez wyodrębnienie (jak i każdego innego podziału) jest sukcesja uniwersalna częściowa (art. 531 k.s.h.), co oznacza, w szczególności, że spółka przejmująca lub spółka nowo zawiązana powstała w związku z podziałem przez wyodrębnienie wstępuje z dniem wyodrębnienia w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału, bez potrzeby dokonywania osobnych czynności prawnych. Na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną powstałą w związku z podziałem przechodzą z dniem wyodrębnienia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, pozostające w związku z przydzielonymi jej w planie podziału składnikami majątku spółki dzielonej, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej (art. 531 §2 k.s.h.). Sukcesja uniwersalna zachodzi także, co do zasady, na płaszczyźnie podatkowej (art. 93c Ordynacji podatkowej).
Wprowadzenie do k.s.h. nowej instytucji „podziału przez wyodrębnienie” to niewątpliwie dobra informacja dla rynku komunalnego. Decydenci gminni coraz częściej zgłaszają zainteresowanie podziałami spółek. Dotyczy to przykładowo takich sytuacji, w których:
- zachodzi celowość wydzielenia tzw. „działalności komercyjnej” albo „niekomercyjnej” do innego podmiotu,
- wspólnik spółki wielogminnej chce zakończyć wspólną działalność i powołać na terenie swojej gminy spółkę podlegającą tylko jemu.
W jednym i w drugim przypadku podział przez wyodrębnienie może być dobrą alternatywą w stosunku do wcześniej dostępnych sposobów reorganizacji spółek.
W tym pierwszym przypadku często chodzi o to, aby dotychczasowy zakres zadań określonej spółki komunalnej nadal podlegał (bezpośrednio lub pośrednio) dotychczasowemu zarządowi tej spółki i podział przez wyodrębnienie na to pozwala.
W tym drugim natomiast przypadku, czasem trudno jest dokonać rozliczeń pomiędzy pragnącymi rozstania wspólnikami. Przeprowadzenie takiego rozstania w dwóch etapach, obejmujących:
- podział określonej, wielogminnej spółki „X” przez wyodrębnienie z niej spółki „Y”,
- odkupienie od spółki „X” przez gminę występującą z tej spółki, udziałów w wyodrębnionej spółce „Y”,
może pozwolić na przeprowadzenie operacji dotąd niemożliwej do zrealizowania ze względu na brak zgody zgromadzenia wspólników na ustąpienie jednego ze wspólników w ramach procedury podziału przez wydzielenie.
