Już wkrótce przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne działające w formie spółek prawa handlowego, składać będą roczne sprawozdania finansowe. Część z tych przedsiębiorstw obok działalności w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, prowadzi także działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania energii cieplnej czy elektrycznej. W związku z tym możliwe, że będą musiały dopełnić dodatkowych obowiązków wynikających z ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (dalej jako „prawo energetyczne”). Na przedsiębiorstwa wytwarzające energię nałożono bowiem dodatkowe obowiązki związane z księgowością i sprawozdawczością.
Po pierwsze, zgodnie z art. 44 ust. 1 prawa energetycznego: „Przedsiębiorstwo energetyczne, zapewniając równoprawne traktowanie odbiorców oraz eliminowanie subsydiowania skrośnego, jest obowiązane prowadzić ewidencję księgową w sposób umożliwiający odrębne obliczenie kosztów i przychodów, zysków i strat dla wykonywanej działalności gospodarczej w zakresie: 1) dostarczania paliw gazowych lub energii, w tym kosztów stałych, kosztów zmiennych i przychodów, odrębnie dla wytwarzania, przesyłania, dystrybucji i obrotu paliwami gazowymi lub energią, magazynowania paliw gazowych i skraplania gazu ziemnego lub regazyfikacji skroplonego gazu ziemnego, a także w odniesieniu do grup odbiorców określonych w taryfie; 2) niezwiązanym z działalnością wymienioną w pkt 1.”.
Po drugie, zgodnie z art. 44 ust. 1a prawa energetycznego: „Przedsiębiorstwo energetyczne jest obowiązane do sporządzania, badania, ogłaszania i przechowywania rocznego sprawozdania finansowego na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości i ustawie z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (…)”.
Po trzecie, zgodnie z art. 44 ust. 6 prawa energetycznego: „Przedsiębiorstwo energetyczne, które nie jest obowiązane na podstawie odrębnych przepisów do publikowania sprawozdań finansowych, udostępnia te sprawozdania do publicznego wglądu w swojej siedzibie.”.
Powyższe trzy zasady obligują zatem przedsiębiorstwa energetyczne do prowadzenia odrębnej księgowości dla działalności energetycznej i działalności nieenergetycznej, obowiązek badania rocznego sprawozdania finansowego przez biegłego (niezależnie od podleganiu temu obowiązkowi na zasadach ogólnych) oraz publicznego udostępnienia tego sprawozdania.
Należy zauważyć, że ustawa nakłada powyższe obowiązki na wszystkie przedsiębiorstwa energetycznych, bez względu na to czy działalność energetyczna jest ich działalnością główną czy tylko dodatkową.
Adresatem obowiązków jest przedsiębiorstwo energetyczne. Aby odpowiedzieć na pytanie czy obowiązki te dotyczą konkretnego przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego - należy określić, czy podmiot ten spełnia kryteria uznania go za przedsiębiorstwo energetyczne.
Zgodnie z art. 3 pkt 12 prawa energetycznego przedsiębiorstwo energetyczne to podmiot prowadzący działalność gospodarczą w zakresie: a) wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji paliw albo energii lub obrotu nimi lub b) przesyłania dwutlenku węgla, lub c) przeładunku paliw ciekłych.
Podkreślić zatem należy, iż status przedsiębiorstwa energetycznego nie jest powiązany z posiadaniem koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wskazanym w art. 3 pkt 12 prawa energetycznego, czy też zatwierdzeniem taryfy przez Prezesa URE w trybie art. 47 prawa. Istotnym z punktu widzenia kwalifikacji podmiotu jako przedsiębiorstwa energetycznego jest wyłącznie prowadzenie przez dany podmiot działalności gospodarczej, w zakresie wyżej wskazanym, w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (dalej jako „Prawo przedsiębiorców”).
Zgodnie z art. 3 Prawa przedsiębiorców: „Działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.”. Dopiero łączne zaistnienie wszystkich czterech elementów działalności gospodarczej: zorganizowanie, zarobkowość, ciągłość i prowadzenie jej we własnym imieniu, w konkretnym przypadku pozwala każdorazowo określić, czy dane zachowanie da się określić mianem prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie działalności energetycznej przedsiębiorstwa.
Zorganizowanie działalności oznacza podejmowanie wszelkich czynności o charakterze formalnym (np. rejestracja działalności gospodarczej, dokonywanie zgłoszeń podatkowych i statystycznych) oraz faktycznym (np. budowa instalacji, zatrudnienie pracowników na potrzeby prowadzonej działalności), które zmierzają do zorganizowania działalności przedsiębiorcy w taki sposób, aby układały się one w efektywną pod względem gospodarczym całość. Innymi słowy na działalność gospodarczą podmiotu co do zasady nie składają się czynności przypadkowe i jednorazowe.
Zarobkowość oznacza nakierowanie przedsiębiorcy na uzyskanie dochodu (zarobku) rozumianego jako nadwyżka przychodów nad poniesionymi kosztami (Wyrok NSA z 26.09.2008 r., II FSK 789/07, LEX nr 495147). Nie ma znaczenia to, czy faktycznie podejmowana działalność przynosi dochód, czy też powstaje strata. Działalność o charakterze zarobkowym cechuje się również tym, że jest wykonywana „na cudze potrzeby”, czyli jest przeciwieństwem działania wyłącznie na zaspokojenie potrzeb własnych. Przykładowo, jeśli przedsiębiorca wytwarza energię i wykorzystuje ją w całości wyłącznie na potrzeby własne i nie dokonuje dalszej sprzedaży tej energii, to należałoby uznać, że nie prowadzi działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania energii.
Dwie ostatnie przesłanki definiujące działalność gospodarczą w większości stanów faktycznych będą bezsporne i oczywiste, zatem nie wymagają szczególnego omawiania. Wykonywanie działalności we własnym imieniu oznacza, że podmiot organizujący taką działalność czyni to na swoją rzecz i jednocześnie ponosi odpowiedzialność za zaciągnięte w związku z tym zobowiązania. Element ciągłości zorganizowanej przez przedsiębiorcę działalności natomiast ma na celu wyeliminowanie z zakresu pojęcia wykonywania działalności gospodarczej czynności jednorazowych i sporadycznych.
Oczywiście jedynie pomocniczo przy kwalifikowaniu podmiotu jako przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą w jednym z zakresów określonych w prawie energetycznym można korzystać z takich okoliczności jak posiadanie odpowiedniego PKD w rejestrze przedsiębiorców czy wystawianie faktur VAT.
W tym miejscu należy wskazać, że prowadzenie przez przedsiębiorstwo energetyczne księgowości niezgodnie z zasadami określonymi w art. 44 prawa energetycznego stanowi podstawę do wymierzenia przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki kary pieniężnej, nie niższej niż 10.000,00 zł i nie wyższej niż 15% przychodu ukaranego przedsiębiorcy(art. 56 ust. 1 pkt 8 prawa energetycznego). Ponadto, organ może wymierzyć karę pieniężną kierownikowi przedsiębiorstwa energetycznego w wysokości nie większej niż 300% jego miesięcznego wynagrodzenia (art. 56 ust. 5 prawa energetycznego).
Na koniec warto wspomnieć, że pomimo zniesienia z dniem 13 maja 2022 roku stanu epidemii w Polsce, na mocy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 31 marca 2020 r. w sprawie określenia innych terminów wypełniania obowiązków w zakresie ewidencji oraz w zakresie sporządzenia, zatwierdzenia, udostępnienia i przekazania do właściwego rejestru, jednostki lub organu sprawozdań lub informacji, termin na złożenie rocznych sprawozdań finansowych pozostał wydłużony o 3 miesiące.
