7 października br. weszła w życie ustawa z dnia 13 lipca 2023 r. o rewitalizacji rzeki Odry. Kluczowe zmiany zawarte w ustawie dotyczące sektora wodociągowo-kanalizacyjnego będą obowiązywały już od 1 stycznia 2024 r. Wiele nowych rozwiązań budzi obawy, zwłaszcza natury finansowej. Oprócz określenia kroków mających na celu poprawę warunków środowiskowych rzeki Odry czy podjęcia działań analityczno-planistycznych na dopływach rzeki Odry, ustawodawca dokonał także wielu zmian w ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, zwłaszcza dotyczących opłat za usługi wodne oraz opłat podwyższonych.
Przyczyny powstania analizowanej regulacji były jasne, wskazali na nie zresztą wprost autorzy przepisów w uzasadnieniu projektu ustawy.
„Przewidziane w projekcie ustawy propozycje legislacyjne wynikają przede wszystkim z potrzeby usprawnienia działań podejmowanych w celu rewitalizacji rzeki Odry w związku z katastrofą ekologiczną, jaka miała miejsce w 2022 r. na rzece Odrze.”.
Choć komentujący różnie oceniają przyjęte rozwiązania realizujące główny cel regulacji, należy podkreślić, że ustawodawca zdecydował się wprowadzić do obowiązujących przepisów instrumenty bez wątpienia wykraczające poza działania zmierzające do samej rewitalizacji Odry. Ich skutki niebawem dotkną przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne i będą miały wpływ na koszty utrzymania i eksploatacji urządzeń kanalizacyjnych.
O jakich instrumentach mowa?
Opłata stała za przelewy burzowe na kanalizacji ogólnospławnej oraz deszczowej
W pierwszej kolejności warto odnotować, że w przepisach Prawa wodnego 1 stycznia 2024 r. pojawią się instrumenty umożliwiające organom wymierzanie opłaty stałej za zrzuty z przelewów burzowych zlokalizowanych na obu typach kanalizacji (ogólnospławnej oraz deszczowej).
Dotychczasowe regulacje stanowiły, że wysokość opłaty stałej za wprowadzanie do wód – wód opadowych lub roztopowych, ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, czasu wyrażonego w dniach i określonej w pozwoleniu maksymalnej ilości wód, wyrażonej w m3/s, odprowadzanych do wód (art. 271 ust. 4 Prawa wodnego). Analogicznie, za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi opłatę stałą ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, czasu wyrażonego w dniach i określonej w pozwoleniu maksymalnej ilości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi, wyrażonej w m3/s (art. 271 ust. 5 Prawa wodnego).
Na potrzeby ustalenia opłaty stałej za przelewy burzowe zastosowanie będą miały wspomniane reguły, przy czym za czas wprowadzania uznawać będzie się średnią roczną liczbę zrzutów określoną w pozwoleniu (art. 271 ust. 4a i 5 Prawa wodnego).
Uzasadniając to rozwiązanie autorzy nowelizacji wskazali, że: „Przyjęcie w takiej sytuacji do ustalania opłaty stałej - 365 dni, zgodnie z zasadami ogólnymi jest wątpliwe, skoro pozwolenia wodnoprawne zawierają limity w zakresie korzystania z przelewów w roku kalendarzowym, których zasadniczym zadaniem jest zabezpieczenie urządzenia oczyszczającego przed przeciążeniem hydraulicznym w czasie opadów nawalnych, które z natury rzeczy mają charakter incydentalny.”
Opłata zmienna za przelewy burzowe na kanalizacji ogólnospławnej oraz deszczowej
Ustawodawca wprowadził również opłaty zmienne za zrzuty z przelewów burzowych zlokalizowanych na obu typach kanalizacji (ogólnospławnej oraz deszczowej).
Wysokość opłaty zmiennej za odprowadzanie do wód - wód opadowych lub roztopowych co do zasady ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, ilości odprowadzonych wód, wyrażonej w m3, i czasu, wyrażonego w latach, z uwzględnieniem istnienia urządzeń do retencjonowania wody z terenów uszczelnionych oraz ich pojemności (art. 272 ust. 5 Prawa wodnego).
W przypadku odprowadzania wód opadowych lub roztopowych z przelewów, opłatę zmienną ustalać będzie się za każdy przelew w wysokości stanowiącej równowartość 10% ustalonej opłaty zmiennej, o której mowa w art. 272 ust. 5 Prawa wodnego, należnej za okres rozliczeniowy, w którym doszło do uruchomienia przelew (art. 272 ust. 5a Prawa wodnego).
Podobnie, w myśl art. 272 ust. 6 Prawa wodnego, wysokość opłaty zmiennej za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi ustala się co do zasady jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty i wyrażonej w kg ilości substancji wprowadzanych ze ściekami do wód lub do ziemi, w tym substancji wyrażonych jako wskaźnik biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5), chemicznego zapotrzebowania tlenu, zawiesiny ogólnej oraz sumy chlorków i siarczanów (Cl+SO4).
W przypadku wprowadzania do wód - ścieków z przelewów, opłatę zmienną ustalać będzie się za każdy przelew w wysokości stanowiącej równowartość 10% ustalonej opłaty zmiennej, o której mowa w art. 272 ust. 6 Prawa wodnego, należnej za okres rozliczeniowy, w którym doszło do uruchomienia przelewu burzowego (art. 272 ust. 6c Prawa wodnego).
W obecnym stanie prawnym nie ma obowiązku badania jakości ścieków zrzucanych przelewami oraz pomiaru ich ilości. Wyniki pomiarów jakości ścieków są zresztą uzależnione od pobierania próbki w trakcie uruchomienia przelewu burzowego, co w praktyce może być znacznie utrudnione, a wręcz niemożliwe. Dlatego też, autorzy nowelizacji uznali, że „z tych względów zasadne jest powiązanie zmiennej za wprowadzanie ścieków przelewami burzowymi z opłatą zmienną za wprowadzanie oczyszczonych ścieków należną za okres rozliczeniowy, w którym doszło do uruchomienia przelewu burzowego. Metoda ta pozwoli również na ustalanie opłaty zmiennej za odprowadzanie wód opadowych lub roztopowych z przelewów kanalizacji deszczowej.”
Inne zmiany w obszarze opłat za usługi wodne
Ustawodawca odstępuje przy ustalaniu wysokości opłaty za pobór wód od obowiązku uwzględnienia stosunku ilości wody podziemnej, która może być pobrana na podstawie pozwoleń, do dostępnych zasobów wód podziemnych, a także stosunku ilości wody powierzchniowej, która może być pobrana na podstawie pozwoleń, do SNQ. Korekcie podlega zatem art. 271 ust. 2 i 3 Prawa wodnego
W ślad za tą zmianą, w art. 274 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego ustalono maksymalną wysokość stawek opłat za pobór wód w formie opłaty stałej, zasadniczo upraszczając ją w całości. Za pobór wód podziemnych będzie to maksymalnie 500 zł na dobę za 1 m3/s za określony w pozwoleniu wodnoprawnym albo w pozwoleniu zintegrowanym maksymalny pobór wód. Za pobór wód powierzchniowych zaś - 250 zł na dobę za 1 m3/s za określony w pozwoleniu wodnoprawnym albo w pozwoleniu zintegrowanym maksymalny pobór wód. Obowiązujące stawki określać będzie rozporządzenie.
Bardzo istotne zmiany dotyczą również wymiaru opłat w przypadku braku wymaganego pozwolenia wodnoprawnego.
Odpowiednio, nowy art. 272 ust. 4a Prawa wodnego, przewiduje, że ilości pobranych wód ustalać będzie się w toku kontroli gospodarowania wodami, przyjmując pobór wynikający z maksymalnej technicznej wydajności eksploatowanych instalacji lub urządzeń do poboru wód, a także przyjmując okres eksploatacji instalacji lub urządzenia do poboru wód przez jeden kwartał, jeżeli w toku kontroli gospodarowania wodami nie ustalono tego okresu eksploatacji.
Analogicznie, nowy art. 272 ust. 6c Prawa wodnego, przewiduje, że w przypadku wprowadzania ścieków do wód lub ziemi bez wymaganego pozwolenia ilości substancji wprowadzanych ze ściekami do wód lub ziemi, w tym substancji wyrażonych jako wskaźniki wymienione w przepisie – ustalać będzie się, przyjmując najwyższe dopuszczalne wartości substancji zanieczyszczających dla danego rodzaju ścieków, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 99 ust. 1.
W tym wypadku warto odnotować, że podobnie jak w przypadku poboru wód, zgodnie z art. 272 ust. 6b Prawa wodnego, w przypadku wprowadzania ścieków do wód lub ziemi bez wymaganego pozwolenia - ilość ścieków wprowadzonych do wód lub ziemi ustalać będzie się w toku kontroli gospodarowania wodami, przyjmując ilość ścieków wynikającą z maksymalnej technicznej wydajności instalacji lub urządzeń służących do wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, a także przyjmując okres eksploatacji instalacji lub urządzenia do wprowadzania ścieków do wód lub ziemi przez jeden kwartał, jeżeli w toku kontroli gospodarowania wodami nie ustalono tego okresu eksploatacji.
Rewolucja w karaniu
Nowelizacja uchyla przepisy o opłacie podwyższonej za pobór wód lub wprowadzanie ścieków w sytuacji, gdy podmiot nie posiada pozwolenia wodnoprawnego. Były one dotychczas uregulowane w art. 280 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego.
W ich miejsce (poza opisanym wyżej nowym sposobem naliczania opłat zmiennych) ustawodawca wprowadził instrument sankcyjny w postaci administracyjnych kar pieniężnych – nowododany do Prawa wodnego art. 472aa.
Administracyjnej karze pieniężnej podlegać będą m.in. naruszenia opisane w ustawie następująco:
- kto wbrew art. 343 ust. 1, mimo wezwania Wód Polskich, nie usuwa w terminie określonym przez Wody Polskie zaniedbań w zakresie gospodarki wodnej, w wyniku których może powstać stan zagrażający życiu lub zdrowiu ludzi, zwierząt lub środowisku albo prawnie chronionemu interesowi osób trzecich,
- kto wbrew art. 389, art. 394 ust. 1 lub art. 425 ust. 1 korzysta z wód, wykonuje urządzenia wodne, roboty w wodach lub inne działania wymagające odpowiedniej zgody wodnoprawnej, bez odpowiednio pozwolenia wodnoprawnego lub pozwolenia zintegrowanego, zgłoszenia wodnoprawnego lub oceny wodnoprawnej;
Wysokość administracyjnej kary pieniężnej wynosić będzie od 5.000 zł do 1.000.000 zł, z wyjątkiem:
- dokonywania poboru wód bez wymaganego pozwolenia - gdzie podstawę ustalenia wysokości kary pieniężnej stanowi 500% opłaty zmiennej za pobór wód podziemnych lub wód powierzchniowych;
- wprowadzania ścieków do wód lub ziemi bez wymaganego pozwolenia - gdzie podstawę ustalenia wysokości kary pieniężnej stanowi 500% opłaty zmiennej za wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi;
- odprowadzania wód opadowych lub roztopowych do wód - gdzie podstawę ustalenia wysokości kary pieniężnej stanowi 500% opłaty zmiennej za odprowadzanie wód opadowych lub roztopowych
Końcowo warto odnotować wprowadzenie do Prawa wodnego przepisu karnego związanego z szeroko rozumianym utrudnianiem kontroli gospodarowania wodami. Zgodnie z nowym art. 478a Prawa wodnego, kto utrudnia lub udaremnia przeprowadzenie kontroli gospodarowania wodami albo wykrywanie i zwalczanie przestępstw lub wykroczeń przez Inspekcję Wodną, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.
Obowiązkowe uzupełnienie pozwoleń wodnoprawnych
Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy nowelizującej, zakłady wprowadzające ścieki do wód lub ziemi, z uwzględnieniem wprowadzania ścieków z przelewów burzowych kanalizacji ogólnospławnej, są obowiązane do wystąpienia z wnioskiem o zmianę pozwoleń przez uzupełnienie ich warunków w zakresie wprowadzania ścieków z przelewów burzowych kanalizacji ogólnospławnej do dnia 1 lipca 2024 r.
W przypadku niezłożenia wniosku w wyznaczonym terminie, właściwe organy będą wzywać do dopełniania obowiązku przewidzianego ustawą. Jak się wydaje, zaniechanie w tym zakresie zagrożone będzie opisaną wcześniej administracyjną karą pieniężną.
W przypadku niezłożenia wniosku, dotychczasowe pozwolenie wodnoprawne wygaśnie po upływie okresu na jakie zostało wydane, najpóźniej dnia 1 stycznia 2026 r.
Zmiany dotyczące Prawa wodnego wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2024 r.
