Nowy obowiązek segregacji odpadów budowlanych i rozbiórkowych

Z początkiem nowego roku ustawodawca wprowadza w stosunku do wytwórców i innych posiadaczy odpadów budowlanych i rozbiórkowych obowiązek ich wysegregowania na 6 podstawowych frakcji. Niewywiązanie się z tego obowiązku, który dotyczyć będzie również spółek komunalnych i to nie tylko tych zajmujących się gospodarką odpadami, może skutkować karą nawet do 1 miliona złotych.

Choć o tym, że obowiązek segregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2025 r. wiadomo było od końca 2021 r., to na ostatniej prostej przed wejściem w życie tych przepisów ustawodawca zdecydował się na ich modyfikację – oficjalnie wskazując, że „projektowana regulacja wpłynie na zwiększenie ilości odpadów selektywnie zbieranych, przez co poprawi się ich jakość, co następnie przełoży się na większe możliwości ich zagospodarowania w procesach odzysku, a w szczególności recyklingu” oraz że „regulacja zakłada jedynie złagodzenie wymogu, aby segregacja była prowadzona „u źródła”, czyli w miejscu wytworzenia” (patrz: druk nr 766 Sejmu RP X kadencji).

W praktyce funkcjonowania spółek komunalnych niewątpliwie również pojawiają się odpady budowlane i rozbiórkowe – zarówno w związku z ich bezpośrednim wytwarzaniem, jak i podejmowaniem innych działań takich, jak ich zbieranie w prowadzonym przez spółkę PSZOK lub stacji przeładunkowej, transport, a w niektórych przypadkach nawet i przetwarzanie. W niniejszym artykule przedstawiony zostanie wpływ nowego art. 101a ustawy o odpadach na tę sferę działalności spółek komunalnych. Na początku, dla klarowności dalszych rozważań warto zacytować nowe regulacje prawe,:.

art. 101a. 1. Wytwórca odpadów budowlanych i rozbiórkowych jest obowiązany do zapewnienia wysegregowania z wytworzonych przez siebie odpadów budowlanych i rozbiórkowych, których powstaniu nie mógł zapobiec zgodnie z art. 18 ust. 1, co najmniej: drewna, metali, szkła, tworzyw sztucznych, gipsu i odpadów mineralnych, w tym betonu, cegły, płytek i materiałów ceramicznych oraz kamieni w celu zapewnienia przydatności do przygotowania do ponownego użycia, recyklingu lub innego odzysku, chyba że wysegregowanie nie jest technologicznie możliwe lub brak wysegregowania pozwala na przygotowanie do ponownego użycia, recykling lub inny odzysk.

2. W przypadku gdy wytwórcą odpadów budowlanych i rozbiórkowych jest osoba fizyczna niebędąca przedsiębiorcą, obowiązek określony w ust. 1 wykonuje następny posiadacz odpadów, któremu ten wytwórca przekazał te odpady budowlane i rozbiórkowe.
3. Wytwórca odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz następny posiadacz odpadów, o którym mowa w ust. 2, mogą zlecić wykonanie obowiązku określonego w ust. 1 podmiotowi, o którym mowa w art. 27 ust. 2, w drodze umowy określającej dalsze zagospodarowanie wysegregowanych odpadów, zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
4. Odpowiedzialność za wykonanie obowiązku, o którym mowa w ust. 1, ponoszą solidarnie wytwórca odpadów budowlanych i rozbiórkowych, następny posiadacz odpadów, o którym mowa w ust. 2 oraz podmiot, o którym mowa w art. 27 ust. 2.
5. Posiadacz odpadów wysegregowanych zgodnie z ust. 1 jest obowiązany do zapewnienia dalszego zagospodarowania tych odpadów zgodnie z art. 18 ust. 2-7.

Powyższe oznacza, że zacytowany przepis wprowadza obowiązek wysegregowania z odpadów budowlanych i rozbiórkowych następujących frakcji:

• drewna;
• odpadów mineralnych, czyli betonu, cegieł, płytek materiałów ceramicznych oraz kamieni;
• metalu;
• szkła;
• tworzyw sztucznych oraz;
• gipsu.

Co oczywiste, powyższy obowiązek nie oznacza, że nie będzie już występować frakcja zmieszanych odpadów budowlanych, na co wskazują sami projektodawcy nowych rozwiązań prawnych – cyt. uzasadnienie do projektu nowelizacji: „obowiązek wysegregowania obejmuje konieczność fizycznego rozdzielenia na frakcje powstałych materiałów, natomiast nie obejmuje konieczności ingerowania w strukturę przedmiotów stanowiących całość i tym samym nie obejmuje obowiązku podzielenia na części odpadów wielomateriałowych”.

Wytwórca odpadów budowlanych i rozbiórkowych

Niewątpliwie nowe rozwiązania prawne w pierwszej kolejności mają na celu zdyscyplinowanie wytwórców odpadów budowlanych i rozbiórkowych do ich segregacji. Wyjątek w tym zakresie nałożono jedynie na osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami (patrz: ust. 2 w art. 101a ustawy o odpadach), co jednak nie oznacza, że takie osoby fizyczne nie będą mogły samodzielnie zdecydować o takim wysegregowaniu odpadów budowlanych i rozbiórkowych, oraz, że gmina (związek międzygminny) nie uzależni od segregacji przyjmowania takich odpadów od tych osób przez PSZOK (w przestrzeni medialnej można już znaleźć stanowiska niektórych gmin, że w związku z wejściem w życie analizowanego przepisu zobowiążą one mieszkańców do przywożenia do PSZOK odpadów budowlanych i rozbiórkowych już posegregowanych na wymagane prawem frakcje).

Należy podkreślić, iż spółki komunalne nie zostały, co do zasady, zwolnione z obowiązku segregacji odpadów budowlanych i rozbiórkowych, jeśli są ich wytwórcą. Ustawodawca, jak już na wstępie niniejszego artykułu wskazano, łagodzi jednak ten obowiązek dając alternatywną możliwość działania określoną w ust. 3 przepisu art. 101a ustawy o odpadach. Tą możliwością jest powierzenie obowiązku posegregowania wytworzonych zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych przez podmiot posiadający stosowne uprawnienia odpadowe w tym zakresie (tj. głównie zezwolenie na przetwarzanie tych odpadów w procesie R12, czyli procesie sortowania uznawanym za proces przetwarzania, o ile nie jest to wstępne sortowanie nieprowadzące do zasadniczej zmiany charakteru i składu odpadów i niepowodujące zmiany klasyfikacji odpadów, które jest uznawane za zbieranie odpadów, z czym w analizowanym przypadku nie będziemy mieli miejsca).

Dodatkowo zawierana w powyższym zakresie umowa będzie musiała przybrać formę pisemną (pod rygorem nieważności), a ponadto będzie musiała zawierać również postanowienia co do dalszego losu już posortowanych odpadów.

Innymi słowy, niewystarczające będzie zlecenie samego posortowania zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych, ale konieczne będzie również zapewnienie sobie, że odpady te po wysortowaniu zostaną dalej zagospodarowane zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami określoną w art. 18 ust. 2-7 ustawy o odpadach (o czym stanowi ust. 5 w przepisie art. 101a ustawy o odpadach).

Zawarcie postanowień w tym zakresie jest o tyle istotne, że ustawodawca zdecydował, że tak długo, jak wysortowane odpady budowlane i rozbiórkowe nie zostaną zagospodarowane, tak długo odpowiedzialność solidarną za wykonanie tego obowiązku ponoszą wszyscy posiadacze tych odpadów, począwszy od ich wytwórcy (za wyjątkiem osoby fizycznej niebędącej przedsiębiorcą), co zostało wyrażone wprost w ust. 4 analizowanego przepisu art. 101a ustawy o odpadach.

To z kolei wiązać się będzie m.in. z możliwością nałożenia na wszystkie te podmioty (ponoszące solidarną odpowiedzialność) administracyjnej kary pieniężnej za brak realizacji przywołanego obowiązku (o karach szerzej mowa jest w dalszej części niniejszego artykułu).

Na marginesie, co nie oznacza, że jest to mniej istotne od wyżej wskazywanych zagadnień, zauważyć należy, że w przypadku, gdy spółka komunalna jako wytwórca odpadów budowlanych i rozbiórkowych zdecyduje się na samodzielne ich wysegregowanie, do takiego działania, z uwagi na to, że jest to obowiązek ustawowy, nie będzie musiała posiadać zezwolenia na przetwarzanie odpadów w tym zakresie.

Podmiot prowadzący PSZOK (lub zarządzający PSZOK-iem)

Spółki komunalne w ramach swojej działalności zajmują się również obsługą PSZOK-ów, tj. punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, czy to jako prowadzący (tj. podmiot, który prowadzi PSZOK we własnym imieniu), czy też wyłącznie jako zarządzający PSZOK-iem gminnym (którego prowadzącym formalnie jest gmina).

Wśród obowiązkowych frakcji przyjmowanych przez takie PSZOK-i są również odpady budowlane i rozbiórkowe, lecz wyłącznie pochodzące z gospodarstw domowych (patrz: art. 3 ust. 2 pkt 6 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach).

Choć na gruncie ustawy o odpadach ustawodawca wprowadza wyłączenie obowiązku wysegregowania frakcji z odpadów budowlanych i rozbiórkowych w stosunku do osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami, nie znaczy to, że tego typu odpady nie będą podlegały segregacji..

Jeżeli zatem gmina w regulaminie utrzymania czystości i porządku obowiązującym na jej terenie nie wprowadzi obowiązku przywożenia do PSZOK odpadów budowlanych i rozbiórkowych już posegregowanych na poszczególne frakcje, to obowiązek wysegregowania w pierwszej kolejności spoczywać będzie na PSZOK-u jako następnym posiadaczu odpadów, o którym mowa w ust. 2 przepisu art. 101a ustawy o odpadach. W tym zakresie PSZOK również nie będzie potrzebować zezwolenia na przetwarzanie odpadów polegające na segregacji, bowiem jest to dla PSZOK obowiązek ustawowy.

W takim jednak przypadku PSZOK również będzie mógł zwolnić się z obowiązku wysegregowania zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych poprzez zawarcie pisemnej umowy, o której mowa w ust. 3 przepisu art. 101a ustawy o odpadach. Tym samym dokonane we wcześniejszej części niniejszego artykułu rozważania na temat takiej umowy są aktualne również przy działalności PSZOK.

Podmiot prowadzący zbieranie odpadów (w tym w ramach stacji przeładunkowej/punktu przeładunkowego)

Część spółek komunalnych w ramach swojej działalności prowadzi również zbieranie odpadów, zwłaszcza w ramach stacji przeładunkowej (nazywanej niekiedy również punktem przeładunkowym), na którą to działalność posiadają one wymagane prawem zezwolenie na zbieranie odpadów. Od 1 stycznia 2025 r. działalność takich podmiotów będzie jednak ograniczona. Należy bowiem zauważyć, że w świetle art. 101a ustawy o odpadach spółka komunalna, która ma wyłącznie zezwolenie na zbieranie zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych będzie mogła prowadzić zbieranie takich odpadów wyłącznie od osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami. W takiej sytuacji wraz z przejęciem od tych podmiotów zmieszanych odpadów, to na spółkę przejdzie obowiązek ich wysegregowania (stosownie do ust. 2 w art. 101a ustawy o odpadach). Oczywiście problemu nie będzie z przyjmowaniem do zbierania już wysegregowanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych od innych podmiotów niż osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami. W takiej jednak sytuacji należy pamiętać o ust. 5 w art. 101a ustawy o odpadach, zobowiązującym do właściwego zagospodarowania odpadów, tj. zgodnie z określoną w art. 18 ust. 2-7 ustawy o odpadach hierarchią sposobów postępowania z odpadami.

Niemożność przyjmowania w ramach zbierania nieposegregowanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych od podmiotów innych niż osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami wynika z tego, że podmioty takie muszą albo samodzielnie posegregować takie odpady, albo przekazać je do pomiotu, o którym mowa w ust. 3 analizowanego przepisu art. 101a ustawy o odpadach, tj. podmiotu, który wykona za nie tę segregację, a jednocześnie posiada w tym zakresie wymagane prawem uprawnienie, tj. stosowne zezwolenie na przetwarzanie odpadów w procesie R12.

W odniesieniu do tego punktu rozważań zauważyć należy, że od 1 stycznia 2025 r. niedopuszczalna będzie również obecna praktyka niektórych spółek komunalnych odbierania z PSZOK do własnej stacji przeładunkowej zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych, a następnie zbiorcze przewiezienie ich do kolejnego posiadacza odpadów (głównie podmiotu zagospodarowującego już takie odpady). W takiej bowiem sytuacji, jak we wcześniejszej części niniejszego artykułu wskazano), odpady z PSZOK albo zostaną w tym PSZOK wysegregowane (i wtedy mogą w takim kształcie, tj. posegregowanym, trafić na stację przeładunkową), albo zostaną przekazane w postaci nieposegregowanej do podmiotu, który dokona stosownego ich wysegregowania. Aby na stacji przeładunkowej możliwe było dokonanie takiego wysegregowania, konieczne będzie posiadanie zezwolenia na przetwarzanie odpadów w procesie R12.

Podmiot prowadzący transport odpadów

Alternatywą dla spółek komunalnych w stosunku do dotychczas analizowanej działalności obejmującej odpady budowlane i rozbiórkowe, w kontekście wprowadzanych od nowego roku ograniczeń, mogłoby być prowadzenie działalności wyłącznie w zakresie transportu takich odpadów. Niektóre spółki komunalne już teraz nawet taką działalność prowadzą i będzie ona w pełni dopuszczalna także po 1 stycznia 2025 r., jeśli odpady te będą trafiać rzeczywiście do podmiotu, o którym mowa w ust. 3 przepisu art. 101a ustawy o odpadach, a więc podmiotu który dokona wysegregowania zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Należy jednak podkreślić, że odpowiedzialność za wybór podmiotu, do którego mają trafić takie odpady, ponosi ich przekazujący, a więc nie spółka, która będzie wyłącznie ich transportującym (o ile oczywiście transport tych odpadów odbywa się zgodnie z przepisami prawa, a tym samym nie zachodzą okoliczności określone np. w art. 24 ust. 4a ustawy o odpadach).

Powyższe oznacza, że spółka komunalna może świadczyć usługę transportu zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych, o ile nie będzie stawała się ich posiadaczem na żadnym etapie tak samego transportu, jak i przed transportem (innymi słowy spółka nie może być wskazywana w karcie przekazania odpadów, o ile w danym przypadku istnieje ustawowy wymóg jej wystawienia, jako podmiot inny niż wyłącznie transportujący, w szczególności nie może być wskazana w takiej karcie jako podmiot przekazujący).

Wyłączenia obowiązku segregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych

Oprócz przywoływanego już wyłączenia obowiązku wysegregowania ze zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych określonych frakcji tych odpadów przez osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami, ustawodawca wprowadził również inne wyłączenia, które mają jednak charakter mniej obiektywny i wymagający właściwego uzasadnienia możliwości skorzystania z takiego wyłączenia. Przypadki te określone zostały w końcowej części ust. 1 w art. 101a ustawy o odpadach – cyt. „chyba że wysegregowanie nie jest technologicznie możliwe lub brak wysegregowania pozwala na przygotowanie do ponownego użycia, recykling lub inny odzysk”. Oznacza to, że jeśli spółka komunalna będąca posiadaczem zmieszanych odpadów budowlanych i rozbiórkowych wykaże, że wysegregowanie tych konkretnych odpadów budowlanych i rozbiórkowych jest technologicznie niemożliwe bądź też, że pomimo braku tego wysegregowania odpady przekazywane będą do instalacji, która jest w stanie poddać je procesowi przygotowania do ponownego użycia, procesowi recyklingu lub innemu procesowi odzysku, to nie będzie ciążyć na niej obowiązek czy to samodzielnego wysegregowania tych odpadów, czy też przekazania ich podmiotowi, który dokona tego za spółkę.

Sankcje za niedopełnienie obowiązku segregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych

Niczym zaskakującym nie powinien być fakt, że wraz z wprowadzeniem obowiązku segregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie sankcji za niedopełnienie tego obowiązku. W tym zakresie sankcja została wprowadzona do istniejącego już katalogu sankcji zawartych w art. 194 ust. 1 ustawy o odpadach jako pkt 6a stanowiący o „niezapewnieniu wysegregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych wbrew przepisom art. 101a ust. 1-3”. To z kolei oznacza, że wysokość tej sankcji mieścić się będzie w granicach od 1 tys. zł do 1 ml zł (o czym stanowi przepis art. 194 ust. 3 ustawy o odpadach).

Segregacja niekoniecznie bezwzględnie od 1 stycznia 2025 r.

Choć nowy obowiązek segregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych wchodzi w życie już z dniem 1 stycznia 2025 r. wytwórcy tych odpadów oraz pozostałe podmioty wskazane jako zobowiązane do realizacji tego obowiązku nie muszą w każdym przypadku podchodzić do analizowanego zagadnienia z obawą, że nie są w stanie od razu sprostać temu obowiązkowi. Należy pamiętać bowiem w przypadku podmiotów, które mają możliwość magazynowania takich odpadów chociażby o dopuszczalnym okresie ich magazynowania wynikającym z art. 25 ust. 4 ustawy o odpadach – „Odpady, z wyjątkiem odpadów przeznaczonych do składowania, mogą być magazynowane, jeżeli konieczność magazynowania wynika z procesów technologicznych lub organizacyjnych i nie przekracza terminów uzasadnionych zastosowaniem tych procesów, nie dłużej jednak niż przez 3 lata”.