Czym jest posiadanie? Czy posiadanie, to inaczej własność? Wydawać by się mogło, że „własność” i „posiadanie” są ze sobą tożsame. W mowie potocznej postawienie znaku równości pomiędzy tymi terminami wydaje się jak najbardziej uprawnione, co z resztą potwierdzają niektóre słowniki języka polskiego. Jednak na gruncie języka prawnego (tzn. języka przepisów prawa), te dwa pojęcia mają zgoła odmienne znaczenie, a rozróżnienie pomiędzy nimi bynajmniej nie jest tyko teoretyczne. Jakie to ma znaczenie dla przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych?
Właściwe rozumienie pojęcia posiadania ma szczególny wymiar praktyczny dla przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Wszakże jednym z przepisów ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (dalej jako „u.z.z.w.”) odnoszącym się do tego pojęcia jest art. 5 ust. 2, zgodnie z którym:
„Jeżeli umowa o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków nie stanowi inaczej, odbiorca usług odpowiada za zapewnienie niezawodnego działania posiadanych instalacji i przyłączy wodociągowych lub instalacji i przyłączy kanalizacyjnych z urządzeniem pomiarowym włącznie.”
Wspomniany przepis dosyć klarownie określa, kto, co do zasady, jest odpowiedzialny za utrzymanie przyłączy. Jednak, aby właściwie określić granicę tej odpowiedzialności, najpierw należy wiedzieć, czym jest posiadanie. Tutaj zaś należy odnieść do przepisów Kodeksu cywilnego, a w szczególności art. 336, zgodnie z którym: „Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).”
Posiadanie nie jest tym samym, co własność. Można być posiadaczem, nie będąc właścicielem.
Już pobieżna lektura art. 336 Kodeksu cywilnego pozwala postawić wniosek, że posiadanie nie jest tym samym, co własność (można bowiem być posiadaczem, nie będąc właścicielem, np. w przypadku dzierżawcy, który jest posiadaczem zależnym, a wydzierżawiający jest właścicielem). Czy zatem jest posiadanie? Podążając za dominującymi poglądami sądów i doktryny prawniczej, można powiedzieć, że posiadanie konkretnej rzeczy jest stanem faktycznym i to stanem faktycznym, który jest niezależny od tytułu prawnego do tej rzeczy. W konsekwencji należy stwierdzić, że posiadanie może być zgodne ze stanem prawnym (tytułem prawnym) albo nie, przy czym domniemywa się, zgodnie z art. 341 Kodeksu cywilnego, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym.
Wiedząc, że posiadanie jest określonym stanem faktyczny, należy mieć na uwadze, że ten stan jest wynikiem dwóch powiązanych ze sobą elementów, a mianowicie: woli władania rzeczą (animus) oraz fizycznego władztwa na nią (corpus). Elementy te są ze sobą powiązane z tego względu, że wola, co do władania rzeczą, choćby była bardzo silna (czym jest „silna wola” chyba najlepiej ilustruje skecz kabaretu Pirania z 1993 r. o taki samym tytule), musi zostać uzewnętrzniona.
Sąd Najwyższy, na przykładzie nieruchomości, wyjaśnia to w następujący sposób: „Ustalenie charakteru posiadania (czy jest ono samoistne czy zależne) odbywa się na podstawie manifestowanych przez posiadacza i widocznych na zewnątrz przejawów władania rzeczą i zawsze musi odnosić się do okoliczności konkretnego przypadku. Jako przejawy samoistnego posiadania nieruchomości wymienia się przykładowo ogrodzenie działki gruntu, jej zabudowanie lub zagospodarowanie w inny sposób, dbanie o jej utrzymanie w stanie niepogorszonym, czynienie innego rodzaju nakładów, pobieranie pożytków czy uiszczanie należnych od nieruchomości danin publicznych.” (zob. postanowienie SN z dnia 12 lutego 2014 r., sygn. akt IV CSK 271/13).
Sąd Najwyższy wskazuje również, że: „O posiadaniu rzeczy decyduje sama możliwość korzystania z niej, nie zaś faktyczne korzystanie, a władztwo faktyczne nad rzeczą będące jej posiadaniem nie musi wyrażać się w formie gospodarczo efektywnej. Zmiana formy gospodarowania na nieruchomości lub nawet przejściowe zaprzestanie wykorzystywania jej w sposób efektywny ekonomicznie samo w sobie nie musi oznaczać, że dotychczasowy władający nią utracił atrybuty posiadania, to jest corpus i animus charakteryzujące posiadacza” (zob. postanowienie SN z dnia 4 marca 2016 r., sygn. akt I CSK 519/15).
W świetle powyższego powstaje pytanie, w jaki sposób można zamanifestować posiadanie przyłącza wodociągowego lub kanalizacyjnego? Odpowiedź na to pytanie nie jest wcale prosta, bowiem zarówno przyłącze wodociągowe, jak i kanalizacyjne są rzeczami, których na co dzień nie widać, bowiem znajdują się pod powierzchnią ziemi. Warto zatem najpierw zauważyć, że zarówno przyłącze wodociągowe, jak i kanalizacyjne są urządzeniami przesyłowymi, a więc urządzeniami służącymi odpowiednio do doprowadzania i odprowadzania płynów. Obowiązek wybudowania przyłączy, a w związku z tym również poniesienia kosztów z tym związanych spoczywa na odbiorcy usług. Zgodnie bowiem z art. 15 ust. 2 u.z.z.w., „Realizację budowy przyłączy do sieci oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia pomiarowego zapewnia na własny koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci.”
W świetle powyższego jest dosyć oczywistym, że odbiorca usług po wybudowaniu przyłącza własnymi siłami i na własny koszt staje się jego właścicielem, a zarazem posiadaczem (konkretnie posiadaczem samoistnym), co pośrednio znajduje odzwierciedlenie na planie sytuacyjnym sporządzonym zgodnie z art. 29a ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane. Warto przy tym zauważyć, że jeszcze przed jego wybudowaniem przyszły obiorca usług swoją wolę co do posiadania przyłącza (wprawdze jeszcze niewybudowanego) wyraża poprzez złożenie wniosku o wydanie warunków przyłączenie.
Nie ulega zatem wątpliwości, że okoliczności towarzyszące wybudowaniu przyłącza jednoznacznie wskazują, kto jest właścicielem, a zarazem posiadaczem przyłącza. Co jednak, gdy prawidłowo wykonane przyłącze zostanie wpięte do sieci, a następnie zasypane? Czy można mówić wówczas o jakichkolwiek oznakach posiadania przyłącza?
Tutaj znowu odpowiedź niestety nie jest prosta. Wydaje się, że o manifestacji posiadania przyłącza już po jego wpięciu do sieci mogą stanowić naprawy, modernizacje lub przeróbki przyłącza wykonywane przez odbiorcę usług lub na jego zlecenie. Patrząc nieco szerzej, wydaje się również, że sam fakt bieżącego korzystania z usług przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego potwierdza, że odbiorca posiada przyłącze. Wszakże bez tych fragmentów przewodów, jakimi są przyłącza, odbiorca usług nie mógłby odbierać dostarczonej mu wody, ani odprowadzać ścieków ze swojej nieruchomości. I nawet okresowy brak korzystania z usług przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, zgodnie z powołanym powyżej poglądem Sądu Najwyższego, nie unicestwia posiadania przyłącza przez odbiorcę usług, który zawsze ma możliwość korzystania z przyłączy, a poprzez nie z usług wodociągowo-kanalizacyjnych.
Trzeba jednak zauważyć, że z wpięciem przyłączą do sieci można wiązać zgoła odmienne skutki. Mianowicie, wedle jednej, kontrowersyjnej koncepcji wpięcie przyłącza do sieci jest równoznaczne z przeniesieniem posiadania nowo wybudowanego przyłącza z odbiorcy usług na przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne. Koncepcja ta, co chciałbym wyraźnie podkreślić, jest moim zdaniem nietrafna – jednak aby móc to wykazać konieczne jest wytłumaczenie problematyki związanej z „przeniesieniem posiadania”, która jest szczegółowo uregulowana przepisami Kodeksu cywilnego.
Kwestię przeniesienia posiadania oraz wpływu ewentualnego posiadania przyłącza przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne na jego działalność omówię w kolejnym wpisie, co mam nadzieję pozwoli Państwu dobrze zrozumieć całą materię związaną z posiadaniem i odpowiedzialnością za posiadane przyłącza.
