Część przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych prowadzi albo zamierza rozpocząć prowadzenie działalności w sferze odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych. Jakkolwiek oba obszary należą do zadań własnych gminy (zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym), rządzą się zupełnie innymi regułami prawnymi.
Zakres wymaganych do prowadzenia obu rodzajów działalności decyzji administracyjnych oraz obowiązków, tak sprawozdawczych jak i z tytułu różnego rodzaju opłat, wyznaczają odpowiednio: w przypadku działalności wodociągowo – kanalizacyjnej - ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne, zaś w przypadku działalności w zakresie odbioru i zagospodarowania odpadów - ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach oraz ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.
O czym jednak, poza oczywistymi różnicami wynikającymi z powyższych regulacji podstawowych winni pamiętać wodociągowcy, wkraczający na odpadowy grunt?
Inny „Klient”
Po pierwsze należy pamiętać, iż o ile w sektorze wodociągowo - kanalizacyjnym klientami przedsiębiorstw (odbiorcami usług) są podmioty władające poszczególnymi nieruchomościami, o tyle w sektorze odpadowym, po reformie, która weszła w życie w 2013 roku, władztwo nad odpadami (co najmniej z nieruchomości zamieszkałych) przejęły gminy i to one, nie zaś właściciele poszczególnych nieruchomości są podmiotami zlecającymi realizację usługi i płacącymi wynagrodzenie z tego tytułu. Z właścicielami poszczególnych nieruchomości podmiotu odbierającego odpady nie wiąże żaden stosunek prawny.
Co oczywiste, gminy jako jednostki sektora finansów publicznych są zobligowane do wybierania podmiotów świadczących na ich rzecz usługi polegające na odbiorze albo odbiorze i zagospodarowaniu odpadów przy zastosowaniu przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. prawo zamówień publicznych. Regułę tę potwierdza również treść art. 6d ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
Należy oczywiście pamiętać, iż zastosowanie reguł Pzp nie zawsze oznacza konieczność zastosowania trybu konkurencyjnego, bowiem przywołana ustawa określa również warunki udzielania tzw. zamówień in house, których gmina może udzielić w niekonkurencyjnym trybie z wolnej ręki, ale tylko w wypadku, gdy podmiot przyjmujący zamówienie spełnia warunki określone w art. 67 ust. 1 pkt 12 Pzp.
Możliwość powyższa nie przekreśla jednak faktu, iż w sektorze odpadowym przedsiębiorstwa, odmiennie niż w sektorze wodociągowo – kanalizacyjnym, nie posiadają statusu naturalnych monopolistów, a co za tym idzie muszą liczyć się z tymczasowością prowadzenia tej działalności (gmina w przyszłości może nadal korzystać z zamówień in house, ale może ogłosić postępowanie przetargowe). W przypadku udzielania zamówień na odbiór albo odbiór i zagospodarowanie odpadów z nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy tryb konkurencyjny jest wręcz zasadą niepodlegającą wyjątkom.
Zamówienia sektorowe nie w odpadach
Po drugie, zgodnie z art. 132 Pzp podmioty udzielające zamówień, których przedmiotem jest tworzenie sieci przeznaczonych do świadczenia publicznych usług związanych z produkcją lub dystrybucją wody pitnej lub dostarczanie wody pitnej do takich sieci lub kierowanie takimi sieciami, przy udzielaniu tego typu zamówień, jak również zamówień związanych z kanalizacją i oczyszczaniem ścieków, stosują specjalne zasady określone w rozdziale 5 Pzp zatytułowanym „Zamówienia sektorowe”.
Co niezmiernie istotne art. 133 ust. 1 Pzp stanowi, iż przedmiotową ustawę stosuje się do udzielania zamówień sektorowych tylko wówczas, jeżeli wartość tych zamówień przekracza progi ustalone w przepisach wykonawczych do ustawy.
Aktualnie przedsiębiorstwa wodociągowo – kanalizacyjne stosują zatem Pzp do zamówień związanych z ich działalnością podstawową tylko, jeżeli wartość zamówienia na dostawy lub usługi przekracza równowartość 443.000 euro, zaś w przypadku robót budowlanych 5 548 000 euro. W pozostałych przypadkach przedsiębiorstwa opierają się przy udzielaniu zamówień na wewnętrznych regulaminach, które oczywiście, co do zasady, pozwalają na stosowanie znacznie elastyczniejszych i mniej sformalizowanych zasad udzielania zamówień w stosunku do reguł ustawy.
Tymczasem zamówienia związane z sektorem odpadowym nie są zamówieniami sektorowymi i już od progu 30.000 euro wymagają stosowania ogólnych reguł Pzp.
Finansowanie skrośne
Po trzecie wreszcie, zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 27 lutego 2018 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryfy oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne opracowuje swoje taryfy w sposób zapewniający między innymi eliminowanie subsydiowania skrośnego.
Pod pojęciem tym rozporządzenie rozumie pokrywanie kosztów dotyczących jednego rodzaju prowadzonej przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne działalności gospodarczej lub jednej z taryfowych grup odbiorców usług przychodami pochodzącymi z innego rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej lub od innej taryfowej grupy odbiorców usług.
Realizacja tej zasady uniemożliwia współfinansowanie działalności w zakresie gospodarki odpadami, przychodami z działalności wodociągowo – kanalizacyjnej i na odwrót. Podkreślić również należy, że organ regulacyjny w postaci Dyrektorów poszczególnych RZGW przy weryfikacji taryf nie tylko okoliczność tę bada, ale wręcz wymaga od przedsiębiorstw złożenia odrębnego oświadczenia, iż przedłożony wniosek taryfowy czyni zadość zasadzie eliminowania subsydiowania skrośnego.
Podsumowanie
Jak wynika, z powyższych zaledwie kilku uwag o charakterze ogólnym, przedsiębiorstwa wodociągowo – kanalizacyjne prowadzące równocześnie działalność związaną z odbiorem albo odbiorem i zagospodarowaniem odpadów, funkcjonują niejako w dwóch równoległych, odrębnych rzeczywistościach prawnych, co przysparza wielu problemów praktycznych i jest nie lada wyzwaniem.
Niniejszy artykuł opublikowany został również na łamach miesięcznika Wodociągi-Kanalizacja - październik 2019 r. (wyd. Abrys sp. z o.o.).
